Хар джыл сайын абыстол (ноябрь) айны ахыр ыйых кюнюнде бютеу Эресейде аналаны байрамлары бла алгъышлайдыла. Быйыл ол байрам кюн 25-сине тюшеди.

Дунияны башында джашагъан къайсы миллетде да ананы сыйы уллуду. Аурусанг, абынсанг да «ой, анам», дейсе. Сабий тиллениб башласа, биринчи «анам» деген сёзню айтады. «Ана» деген сёз эркишини ашхылыкъгъа, джигитликге, джашау ючюн кюрешге кёллендиреди. Ана джюрек тынгысызды, хар неге да къайгъыргъанлай турады. Ол огъай эсенг, джуртундан башха джерледе къаугъаланы эшитсе, кимден да алгъа ана къайгъылы болады. Адетни, намысны, адебни джорукъларын, халкъны миллетлигин ана сингдиреди балагъа. Отуз, элли, тохсан джыл болса да, ана къучагъы балагъа бешикди, таянчакъды. Ананы ёмюрю сыртында кёлтюрюб айландырса да бала къыйынын толу къайтаралмаз. «Джандетигиз анагъызны аякъ тюбюндеди» дегенди сыйлы файгъамбарыбыз (гъ.с.). Ол хадис Аллахны, адамны аллында да ананы къачы уллу болгъанына шагъатлыкъ этеди.

Уллу Ата джурт къазауатны джылларында да къоюнларында балаларын аманатха къоюб, эркишиле бла тенгликге къолларына сауут алыб, Джуртлары ючюн джанларын аямай уруш этген джигит анала да кёб болгъандыла. Бюгюнлюкде аланы ёмюрлени джашау толкъунларында этген джигитликлерини юслеринден айтыб кишини къолундан келмез.

Бюгюнлюкде, хар не да багъа болгъан, юйдегисин тыйыншлысыча ёсдюрюб аякъ юсюне салгъан тынч болмагъан заманлада, сабий къурау, ол бурху затчыкъ ючюн джууаблылыкъ алыу да бек уллу джигитликди. Кёб сабийли анала уа аллай джигитликни эки къат этедиле. Джашауда ол атламны этер ючюн, эм алгъы бурун юйдеги кёллю, джумушакъ джюрекли, тёзюмлю болургъа керекди ана.

Мен хапарын айтырыкъ къумушчу Кипкеланы Османны къызы Кёгаланы юсюнде ол шартла артыгъы бла бардыла. Кёгала 1939-чу джыл Кипкеланы Осман бла Абайханланы Супиятны кёб сабийли юйдегисинде тёртюнчю сабий болуб туугъанды. Эсли да болгъунчу, ол миллети бла тенг сюргюнню ачыуун сабийлей огъуна сынагъанды. Алай болса да, аны кеси айтхан хапарына кёре, къалай кёчгенлери бюгюнча, эсинден кетмей  турады. Орта Азияда тургъан джылларында кёлтюрген джарсыуланы эсине тюшюргени сайын, Кёгала, джюрегинден сыгъыб чыкъгъанча, кёз джашларын тыялмай къалады.

- Бизни зор бла кёчюрген сагъатларында меннге тёрт джыл болгъан эди. Гинджиле бла ойнагъан сабий болгъанлыгъыма, бюгюнча эсимдеди, джюк ташыгъан вагонлагъа тыкъ урулуб баргъаныбыз. Мени сабий мыйыма сыйынмагъан кёб къыйынлыкъны, джарсыуну кёрюб бардыкъ узакъ джолну. Мени кёлюме бу бошалмазлыкъ джолду, деб келе эди, - деб, мыдахлыкъ джюрегин кючлей, хапар айтады ол.

Кёгала юйдегилери бла бирге Къыбыла Къазахстан областны Пахта-Аралдан узакъ болмай Ильичёвский районуну Киров атлы колхозуна тюшгендиле. Ала биринчи 5-6 айны бек къыйын хыйсаблада джашагъандыла. Сабийле сау къалырлай мадарла къураргъа кюреше, аманны кеминде кечине тургъандыла да, алайдан Пахта-Аралгъа кёчгендиле. 1947-чи джыл Кёгала абадан къауум бла бирге биринчи классха баргъанды. Ол джыллада кёчюб баргъан миллетибизни ичинде хар адамгъа да мадар табылыб бармагъанды окъургъа, аны амалтын кёб фахмулу, тири къызла бла джашла заманында окъуу, билим алалмай къалгъандыла.

- Биз школгъа баргъан джылла бек къыйын джылла эдиле. Бизге джазаргъа дефтер, къалам дегенча амалсыз керекли затла табылмай эдиле. Анам, джарлы, къагъыт машокланы кесиб, бирча ариу тёртгюлле этиб, къолу бла сызла тартыб, бизге алай къурай эди дефтерлени. Эсимден кетмейди, бюгюн да окъутхан устазларыбыз къарачай сабийлени окъуугъа талпыуларын, тырмашханларын юлгюге айтханлай тура эдиле. Ол къадар къыйынлыкъны кёре, ол тукъум джарсыуну сынагъан адамларыбызны иги бла атлары анда да айтылгъанлай тургъандыла, - дейди тёрт джыйырма джылны къатлагъан огъурлу амма.

Кёгала гитчеликден огъуна окъургъа сюйген, билим алыргъа талпыгъан сабий болгъаны биринчи классха баргъанында огъуна белгили эди. Алай болса да, сегиз башлы юйюрге джашау тынч берилмегени амалтын гитче, уллу деб къарамай, ишлерге керек болгъан эди. Ол тёрт классны тауусхандан сора, абадан эгечлери бла тенгликге колхозну мамукъ сабанларында ишлерге джарашады. Алай бла айырмагъа окъуй тургъан сабий анасына болушур ючюн, эгечлерича мамукъ джыйыуда урунуб башлайды.

Артда 7-джыллыкъ кечеги школну ол айырмагъа тауусханды. Андан сора Кёгала билимин ёсдюрюр акъыл алады. Алай бла Пахта-Аралны политехника училищесине окъургъа кириб, электрик усталыкъ алыб чыгъады. Орта Азияны бирси джерлерича болмай, Пахта-Аралны хауа болуму къыйын тийгенди ары тюшген къарачайлылыгъа. Алай болса да, къачан да ишден къоркъмагъан, тири къызны билими бла тирилиги бир-бирине келише, колхозда да атын айтдыра, не къыйын болумда да ишден къоркъмай, джигерлигин таныта баргъанды таулу къыз. Кёгала ишлеген заводда мамукъну эм дамлысын айырыб, къалгъанын да джараусузгъа чыкъгъан урлукъларындан шкок от (порох) дагъыда башха тюрлю аскер керекле этгендиле. Анда ишин тыйыншлы дараджада бардыргъанын кёрюб, заводну бир уллу бёлюмюн Кёгалагъа ышаныб, аны тамадагъа сайлагъандыла.

1957-чи джыл миллетибиз сюргюнден туугъан джуртуна къайтхан заманда, Кёгаланы иерге излемей заводну тамадасы: «Билимли, тири адамгъа санаб эм уллу цехни сеннге бек ышанабыз. Бюгюнлюкде къралгъа муну магъанасы уллуду. Ишлерге къалсанг бек разы эдик», - деб билдиргендиле. Кёгала эки абадан эгечи Зумрат эмда Балбу бла заводда ишлерге къалады. Юч эгечин – Къаракъызны, Аминатны, Халиматны - атасы бла анасы Къарачайгъа алыб кетедиле. Андан сора Кёгала анда уруна, атын айтдыра, кърал саугъалагъа да ие болгъанды. Социалист эришиуледе ол алчы болгъанды, аны районда депутатха да сайлагъандыла. Таулу джигер тиширыуну сураты стахановчуланы тизиминде, алчыланы Хурмет къабыргъасында тагъылгъанды. Талай джылдан, джюрегин эт адамларына тансыкълыкъ кючлеб, Кавказгъа кетерге кёлленеди Кёгала. Урунууда джигерлик танытханы ючюн «Хурмет Белгиси» орденнге теджелиб тургъанлай, ол аны да алмагъанлай: «Эм сыйлы саугъа меннге туугъан Джуртума къайтханымды», - деб, 1960-чы джыл Джуртуна кетеди.

Бери келгенинде, ишлей юреннген тири тиширыу мында Къумуш совхозгъа ишге киреди. Ол «ишин сюйген - сюйюмлю» дегенлей, кёб тюрлю санагъатлада уруна, адамладан да сый, махтау табханлай келгенди.

1962-чи джыл Кёгала Къумуш элден Гаджаланы Келеметни джашы Магомед бла джазыуун бир этгенди. Ол кёзюуде Магомед (Хопай) Къумуш совхозну баш агроному болуб ишлегенди. Ол огъурлу, билимли джаш, кесини ишин толу билген адам, юйдегисин ёсдюрюуню эм алгъа салгъанды. Кърал ишни да толу баджара Кёгала бла бирге юлгюге тутарлай тёрт сабийни ёсдюргендиле. Ай медет, Магомед 1989-чу джыл ауушуб къалгъанды (джандетли болсун). Андан сора тёрт сабийни аллында ата-ана борчун толтуруу джюк Кёгаланы бойнуна тюшеди.

Кёбню сынагъан таулу ана, къачан да окъуугъа, билимге уллу багъа бергенлей джашагъаны себебли, сабийлерине да ол затланы гитчеликлеринде огъуна сингдиргенлей тургъанды. Аны сабийлери барысы да Карачай шахарда школну алтын медаллагъа бошагъандыла. Абадан къызы Фатима Ставрополдагъы медицина институтну айырмагъа тауусуб, бюгюнлюкде Къарачай шахарда район больницаны сабий бёлюмюню тамадасы болуб ишлейди. Экинчи къызы Оля Пятигорск шахарда фармацевт институтну тауусуб, Къарачай шахарда ол больницаны дарман-дары бла баджаргъан район аптекасына башчылыкъ этеди. Джашы Асабали дженгил промышленностну технологиясыны Къазанда институтун айырмагъа бошаб, кёб джылланы Сургут шахарда ишлегенди. Бюгюнлюкде Краснодарда табышлылыкъ бла кюрешеди, ол ишде алчыланы бирине саналады. Къартлыкъ джашы Азрет-Алий ата арбазда анагъа билек, сабийлерине да юлгюлю ата болуб, атасы Магомедни аманатын толтура, стауатны джарсытмай джашайды.

Бюгюнлюкде Кёгалагъа тёрт джыйырма джыл болса да, кесин къартлыкъгъа хорлатмай, кюнде-кечеде къралда тюрлениулеге да эс бёле, дуниядан хапарлы болгъанлай турады.

Амманы туудукълары бла аладан туугъанла онбирдиле. Юйюрге энтда адам саны къошула барады, аланы хар бири кесича джюрек балхамдыла анга. «Мени туудукъларым бла аладан туугъанла джетмишден асламдыла дейме, киши сорса. Нек десенг, дунияларын ауушдургъан эгечлерими туудукъларына да мен анняма, аланы да кесимикиледен башха кёрмейме. Аланы да хапарларын билгенлей, аланы къууанчлары бла, джарсыулары бла джашайма», - дейди, Кёгала джарыкъ кёллю амма.

Кертиси да, аны джарыкъ бетинден нюр тёгюле, хар адамгъа да джюрек джылыуун бере, ариу сёзю бла джарагъа балхам кибик джарай, намазларында Уллу Аллахдан миллетине мелхум джашау, къралына рахатлыкъ эмда тынчлыкъ тилей джашайды огъурлу амма.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.