Гитче Къарачай районда джашагъан Байкъулланы Азнаурну джашы Алий, 2010-чу джыл элчи-фермер мюлк ачыб, ишин джетишимли баджарады.

Кёб болмай «Къарачай» газетни корреспонденти Къобанланы Махмутну Байкъул улугъа тюбеб этген ушагъын окъуучулагъа теджейбиз.

- Алий, сен джылынг бла джашыракъ болсанг да, эл мюлкде талай джылны ишлеб, иги сынам алгъанса. Къыйын, алай а адамлагъа амалсыз керекли ишинги юсюнден хапар айтсанг.

- Мен 60 гектар джерде кюзлюк будай, гардош, нартюх, зынтхы бла виканы урлукъларын бир-бирлерине къатышдырыб, бичен да ёсдюреме. Сюрюлген джерге урлукъ атдыкъ, аны бла иш бошалды дегенча тюлдю. Ишни ауурлугъу, джууаблылыгъы урлукъ джерге тюшгенден сора чыгъыучанды. Ёсюмле бери чыгъыб, алагъа къарамай къойсанг, джер сюргенингден да, урлукъ атханынгдан да магъана болмай къалады. Ёсюмле башларын джерден къаратханлай, алагъа минерал ашау берирге керексе. Андан сора тюрлю-тюрлю ауруула бла, къамыжакъла бла кюреш бардырыргъа тыйыншлыды.

Эл мюлкде уруннганлагъа табигъатны услулугъу джыл сайын уллу къоркъуу салады. Энди сабанладан, бачхаладан уллу битим аллыкъбыз деб тургъанлай, буз-зат джаууб, бютеу салгъан къыйынынгы зырафха ийиб къойса, къыйналыр ючюн къалмайса. Уллу Аллахха шукурла болсун, бу арт джыллада табигъат бизни инджитмегенди. Былтыр будайдан, гардошдан уллу битим алгъан эдик.

Джеринг не иги болса да, минерал ашау бермесенг, уллу битим алаллыкъ тюлсе. Минерал ашауну уа мардасы бла берирге керекди. Кёб берсенг, сёз ючюн, гардошну алыб къарайыкъ, аны ичи къаралыб, ашаргъа къоркъуулуду. Аллай гардошну киши алмайды. Башха ёсюмлени да, минерал ашауланы кёб берсенг, кюйдюрюб къоярыкъды. Минерал ашаула уа бусагъатда багъалыдыла. Бир тоннасына 20 минг сомдан аслам чыгъады. Отлукъну юсюнден сагъыныргъа сюймейме. Кюн сайын аны багъасы кёлтюрюлюб барады. Бусагъатда аны бир литри 40 сомдан атлагъанды. Ол болмаса уа, иш барлыкъ тюлдю. Къуру мен башында айтхан затла багъа болуб къалсала уа. Къайсы мюрзеуню урлугъу да багъады. Биз да джерге асыулу урлукъ тюшерин излейбиз.

Кесибизни асыулу урлукъла бла баджарыр ючюн, узакъ джерлеге да барыучанбыз. Сёз ючюн, «Беллароза» сортлу гардош урлукъну Удмуртиядан келтирген эдик. Ол уллу битим берген сортду. Анга тыйыншлысыча къарасанг, хар гектардан 300 центнерден аслам алыргъа боллукъду. Аны келтирир ючюн, бир килограммгъа 23 сомдан аслам джоюм этебиз.

- Сен айтханнга кёре, уллу битим алыр ючюн, асыулу урлукъланы хайырландыраса. Былтыргъа кёре, быйыл джетишимлеринг къалайдыла?

- Уллу Аллахны болушлугъу бла быйыл джетишимлерибиз былтырдан эсе игидиле. Кюзлюк будайдан башлайым. 30 гектарда ёсген эди эл мюлк культураны бу тюрлюсю. Хар гектардан 30 центнерден аслам алгъанбыз. Саламын кюлтеле этгенбиз. Кесибизден артыкъ къалгъанын сатханбыз. Биз джазгъы, джайгъы сабан ишлени къурамлы бардырыр ючюн, къолубузда суу ачхабыз болмагъаны амалтын отлукъну, минерал ашауланы борчха кириб алгъан эдик. Джыйгъан мюрзеуюбюзню асламысын борчубузгъа бергенбиз. Алкъын джер сюрюб башламагъанбыз. Ишибиз асыры кёб болгъандан джер сюрюрге джетишалмай турабыз. Сабанларыбызны санын аслам этерге муратлыбыз. Алай эталсакъ, будай сабанларыбызны гектар саны иги кесекге ёсерикди.

- Ишибиз асыры кёбден джер сюрюрге джетишалмай турабыз, дединг. Къайсы ишди сизни джер сюрюуден аллыгъызны тыйгъан?

- Быйыл гардош бачхаларыбыз иги битген эдиле. Эки сортлу гардош урлукъну салгъан эдик. Эки сорт да уллу битим бергендиле. Битим джыйыуну къыркъаууз (сентябрь) айдан башлаб, кёб болмай бошагъанбыз. Хар гектардан орта тергеу бла 300 центнер алгъанбыз. «Удача», «Беллароза» сортлу гардош урлукъланы салгъан эдик. Быйыл 10 гектарда гардош ёсдюрген эсек, башында айтханымча, сабанларыбызны санын аслам этсек, 20-25 гектаргъа гардош саллыкъбыз. Къазылгъан гардошну къол бла джыйгъанбыз. Гардош къазыучу комбайнабыз джокъду. Ол багъалы затды. Аны алыргъа кючюбюз джетерик тюлдю. Гардош къазыучу агрегатыбыз барды да, бусагъатда ишде аны хайырландырабыз. Гардош айырыу джаны бла ишибиз тынчыракъ болгъанды.

Кёб болмай, гардош айырыучу агрегат алгъан эдик. Анда ючеулен ишлейдиле. Уллу гардошну гитчеден айырыб, сеткалагъа къуюб барадыла ала. Бир сеткагъа 30-32 килограмм сыйынады. Бусагъатда бир килограмм гардошну 13 сомдан сатабыз. Базарда уа 18-20 сомдан сатадыла гардошну килограммын. Сууукъла тюшгюнчю гардошну уллусун гитчесинден айырыб къояргъа керекбиз.

20-25 гектаргъа келир джыл гардош салсакъ, бизге 60 тонна урлукъ керек боллукъду. Аллай бирни кесибизни гардошубуздан сайларча мадарыбыз барды. Ол себебден, келир джыл гардош урлукъгъа джоюм этерик тюлбюз. Анга джоярыкъ ачхабызны башха затха джоярыкъбыз.

- Малчылыкъ санагъат бла кюрешмеймисе?

- Малчылыкъ санагъат бла бу арт джыллада аз-аз кюрешиб башлагъанма. Бусагъатда 10-дан аслам тууар малым барды. Кесим да билмей тургъанлай, атчылыкъ санагъатха уллу эс бёлюб башлагъанма. Ондан аслам къарачай тукъумлу атым барды. Бир да бек сюеме атланы. Бара баргъан заманда аланы санын аслам этерикме. Джайлыгъым барды.

Къарнашым Расул болмаса, меннге болушур адам джокъду. Ол да, аскер къуллугъун бошаб, кёб болмай къайтханды. Техникадан уллу хапары барды. Гардош айырыучу агрегатны ол джарашдыргъанды.

Меннге 30 джыл болгъанды. Баш билимим барды. Ненча джыл болса да, баш билимли болсанг да, кесинги джашауунгу иш бла байламлы этерге керексе. Кърал иш табмасала бир къауумла юйде олтуруб туруучандыла. «Ишлемеген тишлемез» дегенлей, бир джерде ишлеб, кесинги джунчутмазгъа керексе. Меннге къыйын болса да, бир зат кереклим джокъду: ашаргъа, киерге табама.

 
{jcomments}