Подробности
Просмотров: 1270

 РАСА (ПАПОРОТНИК МУЖСКОЙ)


Кёбджыллыкъ, мийиклиги бир метрге джетген хансды. Расаны базыкъ къысха баш тамырындан ингичге, узунуракъ, къонгур бетли тюб тамырла ёседиле. Бу хансны саптагъайы болмайды, баш тамырындан узун бутакъла кёлтюрюледиле. Аланы хар биринден эки джанына бирча чапыракъла къысха саблары бла ёседиле. Бу чапыракъланы бир кёрген экинчи кере унутурукъ тюлдю. Раса чакъмайды, юйрегени да къалгъан хансладан башхады.

Подробности
Просмотров: 1060
Рахат джашауда

Къарачай-Черкес Республикада белгили хирург-уролог Батчаланы Сеит-Умарны атасы Хамид, Туугъанны джашы, биринчи Ташкёпюрде джашагъанды. Анда школну бошагъандан сора чегетчилик техникумгъа окъургъа киреди. 1924-чю джыл Батчалары Сары-Тюзге кёчгенлери амалтын, Хамид техникумну бошагъандан сора, Сары-Тюз элге къайтады. Ол джыллада орта, баш билимлери болгъанла аз болгъанлары амалтын, Хамидни Сары-Тюзде Ворошилов атлы колхозгъа председатель этедиле. Хамид Багъатырланы Сарбийни къызы Айшат бла бир юйдеги къурайды. Алагъа биринчи къыз сабий тууады. Анга Сапият деб атайдыла. Аны ызындан Сеит-Умар, Мекер тууадыла. Юч сабийлерине да къууана, рахат джашауда уруна, юлгюлю юйдеги къураб джашайдыла. Колхозну председателини юй бийчесиме деб, Айшат, уллу кёллю болуб, юйде олтуруб турмайды: мюлкню бригадаларыны бирине звеновой болады.

Подробности
Просмотров: 1240

 ОРУС МУСХОТ
(ГОРИЧНИК РУССКИЙ)
Орус мусхот кёбджыллыкъ, мийиклиги 50-120 сантиметр болгъан ёсюмдю. Къысха баш тамырындан тюбюне ёседиле базыкъ ёзекли, аз бутакълы тюб тамырла. Кёбюсюне баш тамырдан тюз ёрге кёлтюрюлген, терен ызлы саптагъайла ёседиле.
Башырагъында бутакълары асламдыла. Андан эмда саптагъайны тюбюрагъындан битген чапыракълары узун саблыдыла. Саптагъайны орта сюреминде битгенле ууагъыракъдыла, къысха саблыдыла. Башындагъы чапыракълары бутакъсыз саптагъайдан къуууш тюблери бла ёседиле. Гюллери джоппудула, кюнлюкча, саптагъайны бутакъларыны да тюз башларында боладыла.

Подробности
Просмотров: 1096

 НАРТЮХ (КУКУРУЗА ОБЫКНОВЕННАЯ)


Бирджыллыкъ, саптагъайыны мийиклиги 3 метрге джетген, кимге да белгили, мал ашха да, адам ашарыкъгъа да джарагъан, «эки тамакъны да джарсытмагъан» ёсюмдю. Тюб тамыры ууакъ ингичгеди, кёбдю, джоппуду. Саптагъайы тёгерекди, тюз ёрге кёлтюрюледи, ичи къуууш, мамукъгъа ушаш ёзеклиди. Чапыракълары сыйдам, къыйырлары джити, учлары да мизча, узундула, къууушлудула. Баш къылкъыларында гоккалары эркек урлукълудула, кеслери да джыйылыб, сибирткичадыла. Тиширыу урлукълары нартюхню сабахында узун ингичге халыча нартюх “чачдыла”, къызыл бетлидиле, энгишге салыныбдыла.
Урлугъу нартюх бюртюкдю, аны агъы да, сарысы да, башха тюрлюсю да болады. Къыркъар (август) айда чагъады, баш къусады. Аны бачхалада, сабанлада бек эркин битдиредиле. Дарманнга сабахыны джибегин (тиширыу урлугъун) хайырландырадыла. Джибегин, сабахыны нартюх бюртюклери сютлене башлагъан кёзюуден, нартюх бюртюкле бишген кёзюуюнде джыяргъа боллукъду. Сора салкъын джерде букъу, морт этмей, кебдирирге керекди. Нартюх сабахны джибегин къанны тохтатыргъа, дженгил уютургъа, ётню, сийдикни иги чыгъарыргъа джаратадыла.

Подробности
Просмотров: 1368

 КЪЫТАЙ ТАМЫР(ЖЕНЬШЕНЬ) 


Бизни джерледе кийик ёсген дарман тюлдю, аны алайлыгъын аты да айтыб турады. Табигъатда кёбюсюне Къытайда, Кореяда тюбейди. Эресейни кюн чыкъгъан джанында да Приморск крайда, Хабаровск крайда кийик ёседи. Эртде заманлада Къытайда чегет джаныуарланы бийи къапланды, тенгиз джаныуарланы бийи ауузунда от джаннган уллу джыланды (дракон), чегет хансланы бийи къытай тамырды, дегендиле. Бу тамыр Къытайда юч минг джылдан аслам заманны дарманлыкъгъа эркин джюрютюледи. Къытайлыла, анга къуру ауругъанны сау этгенден сора да, ёле тургъаннга джан салады, дегендиле. Къытай тамырны арт джыллада алимле Тебердиде битдиргендиле, бюгюнлюкде танг кесек джерде ёсдюредиле.
Къытай тамыр кёбджыллыкъ, мийиклиги 70-80 сантиметрге джетген ёсюмдю. Тамыры базыкъды, джыйрыкъды, этлиди, къысхады, ууакъ бутакълыды, тюб къыйыры кеселеккелеге ушашды, анга “ Адам тамыр да”, дейдиле. Кеси да эки бёлюмлюдю. Бирине баш тамыры (бойну) дейдиле, бирине да тюб тамыры.

  1. Миллетни аллында сый табханлай ишлейди
  2. ДАРМАН ХАНСЛА
  3. Дарман хансла
  4. Къарачайны атын иги бла айтдыргъан