Биз билген тарихде эм ачы, эм уллу къазауат джерни юсюнде 1941-чи джыл никкол айны 22-де башланнганды. Къарачайны джашлары бла къызлары, къолларына сауут алыб, Джуртну къанлы джаудан къорууларгъа тургъандыла.

1941-чи джылдан 1943-чю джылгъа дери 15 минг бла 600 къарачайлы Ата джуртну фашист зорчуладан сакълагъанды. 9 минг бла 500 адам уруш тюзде джан бергенди. Уллу Ата джурт къазауатда уллу джигитлик эмда ётгюрлюк танытханлары ючюн халкъыбызны кёб адамы «Совет Союзну Джигити» деген сыйлы атха теджелгенди.

Белгили спортчу

Дагъыстанны халкъыны ёхтемленирча кёб белгили адамы барды. Аланы бириди Али Зурканаевич Алиев.

Ол аварлыды. Али Алиев 1937-чи джыл абыстол (ноябрь) айны 29-да Губин районну Чох элинде туугъанды. Орта школну тауусхандан сора Дагъыстанда медицина институтну бошагъанды. Андан сора, диссертациясын джетишимли джакълаб, «медицина илмуланы кандидаты» атха ие болгъанды.

Али Зурканаевични атын бютеу Дагъыстаннга айтдыргъан спорт джетишимлери болгъандыла. Ол эркин тутушдан СССР-ни спортуну махтаулу устасыды. Али эркин тутушдан дунияны чемпионатында беш кере биринчи оруннга чыкъгъанды. Айтыргъа, 1959-чу, 1961-чи, 1962-чи, 1966-чы, 1967-чи джыллада дунияны чемпионатларында хорлагъанды. Аны бла да къалмай, 1963-чю джыл спортну бу тюрлюсюнден дунияны чемпионатында кюмюш медаль бла саугъаланнганды. 1968-чи джыл Европаны чемпиону болуб, туугъан республикасына махтау келтиргенди. Залим спортчу 1959-чу, 1960-чы, 1961-чи, 1963-чю, 1965-чи 1966-чы, 1967-чи, 1968-чи, 1970-чи джыллада СССР-ни чемпиону болгъанды. 1962-чи джыл СССР-ни чемпионатында кюмюш медаль бла саугъаланнганды.

«Ты – лучшее из лучших на свете,

За судьбу твою все мы в ответе».

                                         Мустафа Батдыев, Президент Карачаево-Черкесской Республики в 2003-2008 гг.

«Мен Динаны КъЧР-ни культура министри болгъан заманындан иги билиб башлагъанма. Алгъаракъда Тамбийланы Къасбот аны сёзлерине этген джырларын джырласа, къаллай магъаналы джырладыла, деб тынгылаучан эдим. Динаны китабын окъугъанымда, школда Пушкинни окъуб, сёзлени бир-бирлерине былай къалай тагъады деб сейирсиннгенча, сейирсиндим. Бизде быллай адамла бардыла деб, турмай эдим. Андан бери Динагъа башха тюрлю къарайма. Биз барыбыз да аны сыйын кёрюрге керекбиз».

Бердиланы Исмаил хаджи,

Шимал Кавказда Муслиманланы координацион аралыгъыны тамадасы, КъЧР-ни муфтийи.

 «Джазыучула да бардыла, уллу джазыучула да бардыла. Дина уллу джазыучуланы башында турады».

Тебуланы Шукур, поэт, журналист.

«Творчество Дины Мамчуевой питается из чистого родника народной поэзии».

Иса Капаев, народный писатель КЧР.

 Уллу Ата джурт къазауатны кёзюуюнде сталинчи къайгъылы чюйре режимни ууундан ненча гюнахсыз халкъ кёчгюнчюлюкню азабларын чекгени дуниягъа белгилиди.

1941-чи джыл немчала, 1941-1942-чи джыллада финле, 1943-чю джыл къарачайлыла, 1944-чю джыл малкъарлыла, къалмукълула, кърым татарлыла, месхетинчи тюрклюле, чеченлиле бла ингушлула кеслерини гитче ата джуртларындан автономияларын тас эте, Къазахстаннга, Орта Азия бла Сибирге ашырылгъандыла. Кёчгюнчюлюкде ол халкъланы ары-бери барыргъа, кеслерини тиллеринде сабийлерин окъутургъа, адабият, маданият джанындан да миллетликлерин сакъларгъа мадарлары болмагъанды. Къарачайлыла бла малкъарлыла кеслерини тил, тин, юй-турмуш байлыкъларын сакълаялмазча, кёбчюлюкде джашаялмай, эриб кетерча, юйдегилени ууакъ-ууакъ бёлюб, талай республиканы, областланы шахарлары бла эллерине ашыргъандыла: Чимкент областха 142, Джамбул областха 128,  Акмолинск областха 13, Къызылорда областха 2, Павлодар областха 10, Талдыкурган областха 3, Кёкчетау областха 3, Семипалатинск областха 6, Караганда областха 3, Актюбинск, Джезкъазгъан шахарлагъа, Къыргъызстаннга 199, Узбекистаннга 39, Таджикистаннга 2 юйдегини. Бютеулей да 580 эл  бла  шахаргъа  кау-куу этиб юлешгендиле.

Спецпереселенец атлы халкъланы джаш тёлюлерине институтлада окъургъа эркинлик болмагъанды. Комендантладан эркинликсиз бир джерден башха джерге баргъанны джорукъну бузгъаннга санаб, айыбына джолукъдургъандыла, сюдлюк-джоллукъ этгендиле. Спецпереселенецлени джашлары бла къызларыны  депутатлыкъгъа сайланыргъа, уллу къуллукълада ишлерге, джашларыны аскерде къуллукъ этерге да эркинликлери болмагъанды. Школлада окъургъа сабийлени 40 процентини  мадары  болгъанды.

  1. ЁЛЮМНЮ АУУЗУНДА
  2. «Быллай адамладан этилселе чюйле, дунияда болмаз эдиле аладан кючлюле»