Орусланы Мудалифни къызы Аминат 1911-чи джыл Огъары Тебердиде туугъанды. Мудалиф бла аны юй бийчеси Байдыматны алты сабийлерини къызладан уллулары болады Аминат. Тамада джашлары Хаджи-Мурат, Москвада окъуй тургъанлай, ауруб, ауушады. Юйдегини экинчи къызы Софья къарачайлыла эт адамларына санагъан белгили хирург Баскаев Пётр Михайловични юй бийчеси эди. Ючюнчю къызлары Назифат устаз Чотчаланы Ислам бла джашауун бир этген эди. Экиси да халкъ окъууда кёб ишлегендиле. Эки джашлары Исхакъ бла Назир Уллу Ата джурт къазауатха кеслери тилеб кетедиле. Исхакъ Сталинград ючюн баргъан сермешледе ёледи. Аты Мамаев Курганда мемориалгъа джазылгъанды. Назир, къазауатдан 10 кърал саугъасы бла къайтыб, 1972-чи джыл ауушханды.
Мудалиф, къарачай интеллигенцияда белгили адам, джамагъатны насыбын кесини энчи насыбына санагъанды. Ол тенглик тутханла, юйюне келген, кетген адамла, дуниягъа прогрессив къарамлары болгъанла, не игилик да тюз адамлагъа деб, ол оюмну тутхандыла. Аллай хауада ёсген Аминат да сабийлигинден огъуна хар нени билирге, ангыларгъа тырмашханды. Литературагъа сюймеклиги да гитчеликден башланады. Библиотека сан бир юйдегиде болгъан кёзюуде, Мудалифни уллу библиотекасы бар эди.

Джашауларын халкъларына къуллукъ этиуге атаб ашыргъан онглу адамланы бири эди Хачирланы Азретни джашы Исмаил. Совет, россиячы политика-джамагъат къуллукъчу, СССР-ни халкъ депутаты, Къарачай-Черкес Республиканы эл мюлкюню махтаулу къуллукъчусу адамланы, кюнча, джылыта, джашау джолун алай къурагъан къарнашыбызгъа быйыл 80 джыл боллукъ эди.

Джашау джолуну юсюнден айтырны аллы бла тукъумну хакъындан бир кесек айтыргъа излейме.
Хачирланы тукъумну тарихин эсли, билимли адамларыбыз бирер тюрлю айтадыла. Бирле «Хачир Абхаздан келгенди» дейдиле, экинчиле «Хачир Тегейден келгенди» дейдиле.
Исмаил а, аны юсюнден сёлеше: «Хачир Абхаздан, Тегейден да келмегенди, ёмюрю Минги Тауну этегинде джашаб тургъанды. 1396-чы джыл миллетибизни бир бёлек адамыча, Хачир да, Асхакъ Темирни зорлугъундан джанлай, Тау Артына кетиб, артда, мадар болгъан заманда, ызына къайтханды. Хачирлары тукъумну Къарачайда эллери, тийрелери да белгилидиле. Хачирлары, Хубийларыча, Биджиларыча, Бытдаларыча, Дотдайларыча, Кечерукъларыча, Хасанларыча, Джашеларыча, Тохчукъларыча, Мырзаларыча, Шадибек къауумгъа киредиле. Шадибек деген сёз а не абхаз, не тегей сёз тюлдю. Тюрк тилледе «шад» деген сёз да, «бек» деген сёз да орус тилге «князь» деген сёз болуб кёчюрюледи. Аны айтханым, Хачир тукъумну адамлары ёмюр-ёмюрден бери да тюрк тилли къарачай-малкъар (алан) миллетни адамлары болуб келгендиле», - деген эди.

 Къарачай-малкъар адабиятны мийик кёгюнде кесине энчи орун алгъан, къуру Къарачай-Черкесия бла да къалмай, Россиягъа, андан тышына да сёзюн эшитдирген, миллетибизни джарыкъ джулдузларыны бири Байрамукъланы Халимат, Башчыны къызы, туугъанлы быйыл 100 джыл толгъанды. Сёз бла сурат сала билген, тизгини бла уллу хапарны айталгъан, бир назму бла ёмюрню ачыкълаялгъан Халимат, къаламыны учу бла атын поэзияны дуниясына алтын харифле бла джаздыргъанды.
Байрамукъланы Халимат 1917-чи джыл августну 15-де Хурзук элде туугъанды. 1932-чи джыл школну тауусхандан сора, Микоян-Шахарда (Къарачай шахарда) медтехникумгъа киреди. Аны джетишимли бошаб, урунуу джолун Кичи Балыкъ, Къызыл Къарачай, Къызыл Октябрь элледе фельдшер болуб башлайды.
1938-чи джыл «Къызыл Къарачай» газетге ишлерге чакъырадыла. Ол джыл огъуна Халимат Микоян-Шахарда устазла хазырлагъан институтха киреди. 1939-чу джыл Джазыучуланы союзуну область бёлюмюнде консультант болуб ишлеб башлайды.
Халиматны чыгъармачылыкъ джолу басмада биринчи чыкъгъан «Джуртума» деген назмусу бла башланады.
«Кесими терегим» деген эсге тюшюрюуюнде Халимат былай джазады: «Джашау джолум. Ол халкъымы джолуду, мени бла бирге ётген тёлюню джолуду. Мен джигитлик ишле этмегенме, алай а аллай ишлеге кенгден къараб турмай къошулгъанма. Ол ишле джашауда кюн сайын бола эдиле, ликбезге барыб, къолгъа къалам алыудан башлаб, къоркъмай машинагъа биринчи кере миниуге дери… Кесим тутхан ишде, бизни литературада, алкъын болмагъан жанрла: лирикалы проза бла, сонетлени веногу бла, эссе бла, этюдла бла, проза назму бла кюрешгенме. Биринчи музыкалы комедияны («Тукъумсуз келин»), биринчи къарачай операны («Последний изгнанник») либреттоларын джазгъанма. Бу затланы этдирген – уллу халкъланы литератураларында болгъан затла бизде да болсунла деб ашыкъмакълыкъды…».

 
«Россия Федерацияны Джигити» деген ат аталгъан джашларыбызны юслеринден басмада джазыла, телевидение, радио бла бериле келедиле. Мындан ары да аланы атлары терк-терк айтылгъанлай турлукълары хакъды. Алай а ол сыйгъа тыйыншлы болуб тургъанлай, бирер чурум бла ишлери созула баргъан адамларыбызны юслеринден аз джазылады да, кёбчюлюк хазна билмейди. Аллай джигит джашларыбызны тизиминдедиле Гочияланы Топайны джашы Осман бла Мутчаланы Азретни джашы Магомет да.
Гочияланы Топай бла Шамаханны (Батчаладан) он джаш бла бир къызлары болгъанды. Кеслери да Тебердиде джашагъандыла. Осман, ортанчылары, 1913-чю джыл туугъанды. Артда Къызыл Октябрь элге кёчюб келгендиле. Осман, орта ветеринар усталыкъ билим алгъанындан сора, Къызыл Октябрь элде комсомол организацияны секретары болуб ишлегенди. Къазауат башланнгынчы кетеди аскер къуллукъ этерге. Ол кёзюуледе Мутчаланы Азретни джашы Магомет да чакъырылады аскерге. Мутчаланы юйдеги да Хурзукдан Къызыл Октябрь элге кёчюб келген эди. Бу эки джаш бир джерден аскерге кетгенлерича, бир аскер бёлекге - 24-чю Джаяу аскер полкга - тюшедиле. Юрениулени кёзюулеринде къара атхан сагъатда быланы озгъан болмайды.
Фашистле бизни Ата джуртубузгъа чабхан кюнледе, Шимал фронтну ол полку Мурманск шахардан узакъ болмай, чегетли, суулу, ташлы джерде тамал салыб тургъанды. Бу шахар Заполярьени къабакъ эшигине саналгъанды.

  1. КЪАРАЧАЙ АБЫЧАРЛА
  2. КЪАРАЧАЙ АБЫЧАРЛА