Эбзеланы Адальбий кёчгюнчюлюкню заманында Къыргъызстанны Ош областында джашайды. 1956-чы джыл юйдегиде биринчи сабий тууады. Атына Маджир атайдыла. Ызыбызгъа къайтыргъа эркинлик берилгенлей, эм алгъа келгенле бла къуралыб чыгъадыла. Алай таб кёрюб, Къабарты-Малкъар Республикагъа тюшедиле. Анда Къашха-Тау элде тамал саладыла. Юйдегиге дагъыда эки джашчыкъ къошуладыла - Эльдар бла Азрет.
«Маджир, сабийлигинде огъуна былайы бла самолётла къачан учадыла деб, кёкге къараб туруучан эди», - дейдиле тийреде къартла. Огъары класслада нёгерлери къайда окъурукъларын, къаллай усталыкъ аллыкъларын айтхан сагъатда бу лётчик болургъа излегенин билдире эди. Ол себебден орта школну бошагъанлай, Армавир шахарда баш аскер авиация училищеге киргенинде, не ата-ана, не муну таныгъанла сейирсинмейдиле. Анда эм игилени тизиминде билим, усталыкъ алады. 1977-чи джыл Туркестанда аскер округга иедиле. Биринчи кере реактив самолёт «МИГ-21» бла кеси энчи учуб анда башлайды. Тюзю истребитель самолётда учхан бек джууаблы, къоркъуулу болгъанын да  кеси кёкге чыкъгъынчы толу ангылагъан да болмаз эди. Техника кючлю, деменгили эсе да, чырмаула чыкъгъанларын, адамла ачыгъанларын да кёреди. Алай а сабийликде муратына джетген джаш, къаджыкъмай юрениб, кёкге джол салгъанлай турады. Лётчикге эм бек керекли  эки зат барды: аламат саулукъ, хауада, джерде да джорукъну  бузмай сакълау. Экиси да бар эдиле Эбзе улуда. Кесини фахмусуну, тырмашханыны тышында да ала онг бередиле 1187 сагъатны да учуб, къазауатха да къошулуб, къралны аллында борчун да толтуруб, юйюне сау-эсен къайтыргъа.

Халкъыбызны онглу джашларыны бири Салпагъарланы Рашидни этген джигитлиги, тутхан ишин айыбсыз баджаргъаны ючюн, 2017-чи джылны ахырында Россия Федерацияны Президенти Владимир Владимирович Путин кесини указы бла Ётгюрлюкню ордени бла (орден Мужества) саугъалагъанды. Ол уллу кърал саугъа къуру Рашидники не уа къуру Салпагъарланыкъы тюлдю, ол саулай да халкъыбызны саугъасыды!

Миллетни сыйын чыгъаргъан джашыбызгъа алгъыш эте, Рашидни джашау джолундан хапар айтсакъ, ёсюб келген джаш тёлюге юлгю болур деб келеди кёлюбюзге…
Салпагъарланы Азретни джашы Рашид 1968-чи джыл сентябрны 7-чи кюнюнде Къобан районну Николаевское элинде туугъанды. 1975-чи джыл туугъан элинде 1-чи классха барады да, 1985-чи джыл орта школну джетишимли бошаб чыгъады. Ол джыл огъуна Рашид Къызыл партизанла атлы колхозну сют-товар фермасына ишге киреди да, джылдан артыкъны малчылыкъда  ишлейди. 1986-чы джылны ноябрь айында Совет Аскерни тизгинлерине чакъырадыла да, Гюрджюню ара шахары Тбилисиде 2 джылны айыбсыз къуллукъ этеди. Аскерден сора Рашид Черкесск шахарда ДОСААФ-ны школунда окъуйду, алай болса да, эл мюлкде ишлерге къаны тартханы амалтын, 1991-чи джылны ал сюремине дери Къызыл партизанла атлы колхозда малчы болуб ишлейди. Сан тирилиги къанын къыздыра, тюзлюк излеген таза иннети  джюрегине учунмакълыкъ бере, 1991-чи джыл январь айны 23-чю кюнюнде милициягъа ишге киреди да, Гитче Къарачай районда ГАИ-де инспектор болуб ишлейди. Бир-бирледе адамны тюзлюгю, адамлыгъы башына джау да болуучанды. «За нарушение дисциплины» деген терслеуню Салпагъар улугъа «илиндириб», ол джыл огъуна  апрель айны 9-чу кюнюнде  ишден башына бош этедиле. Болгъан затха къыйналса да, «боллукъ болду» деб артына туруб къалмай,  джашауунда бола тургъан затлагъа философия кёзден къараб, кесин къолгъа алады. 1991-чи джылны къачында Рашид Абазалыланы Хызырны къызы Вера бла джазыуун байлаб, бир юйдеги боладыла. Джылла оза, джюреклери бир-бирлерине таза  огъурлу ата бла анагъа эки джаш бла бир къыз тууадыла - Шамил, Марат, Карина.

Орусланы Мудалифни къызы Аминат 1911-чи джыл Огъары Тебердиде туугъанды. Мудалиф бла аны юй бийчеси Байдыматны алты сабийлерини къызладан уллулары болады Аминат. Тамада джашлары Хаджи-Мурат, Москвада окъуй тургъанлай, ауруб, ауушады. Юйдегини экинчи къызы Софья къарачайлыла эт адамларына санагъан белгили хирург Баскаев Пётр Михайловични юй бийчеси эди. Ючюнчю къызлары Назифат устаз Чотчаланы Ислам бла джашауун бир этген эди. Экиси да халкъ окъууда кёб ишлегендиле. Эки джашлары Исхакъ бла Назир Уллу Ата джурт къазауатха кеслери тилеб кетедиле. Исхакъ Сталинград ючюн баргъан сермешледе ёледи. Аты Мамаев Курганда мемориалгъа джазылгъанды. Назир, къазауатдан 10 кърал саугъасы бла къайтыб, 1972-чи джыл ауушханды.
Мудалиф, къарачай интеллигенцияда белгили адам, джамагъатны насыбын кесини энчи насыбына санагъанды. Ол тенглик тутханла, юйюне келген, кетген адамла, дуниягъа прогрессив къарамлары болгъанла, не игилик да тюз адамлагъа деб, ол оюмну тутхандыла. Аллай хауада ёсген Аминат да сабийлигинден огъуна хар нени билирге, ангыларгъа тырмашханды. Литературагъа сюймеклиги да гитчеликден башланады. Библиотека сан бир юйдегиде болгъан кёзюуде, Мудалифни уллу библиотекасы бар эди.

Джашауларын халкъларына къуллукъ этиуге атаб ашыргъан онглу адамланы бири эди Хачирланы Азретни джашы Исмаил. Совет, россиячы политика-джамагъат къуллукъчу, СССР-ни халкъ депутаты, Къарачай-Черкес Республиканы эл мюлкюню махтаулу къуллукъчусу адамланы, кюнча, джылыта, джашау джолун алай къурагъан къарнашыбызгъа быйыл 80 джыл боллукъ эди.

Джашау джолуну юсюнден айтырны аллы бла тукъумну хакъындан бир кесек айтыргъа излейме.
Хачирланы тукъумну тарихин эсли, билимли адамларыбыз бирер тюрлю айтадыла. Бирле «Хачир Абхаздан келгенди» дейдиле, экинчиле «Хачир Тегейден келгенди» дейдиле.
Исмаил а, аны юсюнден сёлеше: «Хачир Абхаздан, Тегейден да келмегенди, ёмюрю Минги Тауну этегинде джашаб тургъанды. 1396-чы джыл миллетибизни бир бёлек адамыча, Хачир да, Асхакъ Темирни зорлугъундан джанлай, Тау Артына кетиб, артда, мадар болгъан заманда, ызына къайтханды. Хачирлары тукъумну Къарачайда эллери, тийрелери да белгилидиле. Хачирлары, Хубийларыча, Биджиларыча, Бытдаларыча, Дотдайларыча, Кечерукъларыча, Хасанларыча, Джашеларыча, Тохчукъларыча, Мырзаларыча, Шадибек къауумгъа киредиле. Шадибек деген сёз а не абхаз, не тегей сёз тюлдю. Тюрк тилледе «шад» деген сёз да, «бек» деген сёз да орус тилге «князь» деген сёз болуб кёчюрюледи. Аны айтханым, Хачир тукъумну адамлары ёмюр-ёмюрден бери да тюрк тилли къарачай-малкъар (алан) миллетни адамлары болуб келгендиле», - деген эди.

  1. Къарачай адабиятны накъут-налмаз ташы
  2. Заполярьени джигитлери