Къарачай-малкъар халкъны белгили джырчысы Ёзденланы Адурхайны джашы Абугалий туугъанлы быйыл 120 джыл болады.
Бу белгили джыл сан бла Абугалийни эт адамларын, аны джырларын, хапарларын сюйген адамланы алгъышлай, Абугалийни да джатхан джери джумушакъ болсун, кенг болсун деб, Аллахдан тилейбиз. Аны бла бирге, халкъыбызда белгили адамланы Абугалийни юсюнден джазгъанларын эмда аны кеси джазгъан эки хапардан къуралгъан «Гассы» деген чыгъармасын «Къарачай» газетни окъуучуларына теджейбиз.

Семенланы Зарема.
БЕЛГИЛИ АДАМЛАНЫ АЙТЫУЛАРЫ

«Ёзденланы Адурхайны джашы Абугалий халкъ джырчыларыбызны бири эди. Ахыр кюнюне дери Сары-Тюзде джашагъанды. Бизде нарт таурухланы, джомакъланы, хапарланы, джырланы аныча кёб билген адам хазна болгъан болмаз. Сыйлы къарт бу джаны бла илму къуллукъчулагъа, джазыучулагъа болушханлай тура эди. Кеси да кёб джырны, назмуну, хапарны автору эди. Ёзден улу Абугалий 1897-чи джыл Джазлыкъ элде туугъанды. Сабийликден огъуна атасы Адурхайны хапар, таурух, джыр айтханына тынгылаб, унутмай эсинде тутханды. Элде къууанчлада, Чалпакъда, Морх, Къобу Башы къышлыкълада Абугалий Багъыр улу Къас- ботну кёб кере кёргенди, аны джырларына юреннгенди, «Сандырагъына» тепсегенди. Оюнчу, чамчы, ол дагъыда тутушургъа, къол таш атаргъа, ат оюннга уста болгъанды.  Эм сюйгени уа - джыр болгъанды. Нюрахматны архивлеринде алтмышха джууукъ джыр джазылыб турады, аланы онусу-онбешиси Абугалийни кесиникиледиле, къалгъанлары уа халкъ джырла, миллетни ауузунда айланнган ийнарла, кюуледиле. Аны юсюне да адам къызыныб тынгыларча, окъурча, ушакъ этген заманда тюрлю-тюрлю темалагъа учу-къыйыры болмагъан хапарла, таурухла, айтыула бардыла. Малкъар алимле бла джазыучула Малкъондуланы Хамит, Тёппеланы Алим, Джуртубайланы Махти къартха келиб тургъанлары бла къалмай, китабларында Абугалийни юсюнден, кёб билгенин черте, джылы сёзле айтыб тургъандыла. Юйдегисини бек разы болгъанлары уа Ортабайланы Риммагъады –  олду биринчи болуб Абугалийге халкъ джырчы, джомакъчы атагъан, белгили этген халкъгъа. Тарихчи Кипкеланы Зарема да кёб магъаналы, алгъыш сёзле бла сагъыннганлай турады илму ишлеринде. Хабичланы Мухаммат Лайпанланы Къазий бла бирге келиучен эди, деб хапар айтады Нюрахмат, сора тангнга дери джыр, хапар, ушакъ бара эди.

Батчаланы Али-Мурат,
филология илмуланы кандидаты, профессор.

 
«Белгили джырчыбызны, сарытюзчю къартны, Ёзден улу Абугалийни, кёчгюнчюлюкге этген кюуюнден сора джыры болмай къалса да, аны аты халкъны арасында айтылгъанлай турлукъ эди — кюую аллай бир белгилиди, багъалыды. Кюуню сёзлерин ангыламай тынгыласанг да, макъамыны мыдахлыгъындан анда бир кечимсиз къыйынлыкъны юсюнден айтылгъанын сезериксе. Кюулени барысыны да макъамлары мыдахдыла, алай а Абугалий кесиникине тансыкълыкъ сезимни, таралыуну, мугурлукъну, умутну, джылауну сыйындыргъанды».

 Байрамукъланы Фатима,
КъЧР-ни халкъ поэти.

«Мени аллыма узун сюекли, субай къарт чыкъды. Къараб кёргенлей огъуна джюрегим илешди: бир къууатлы, бир чырайлы адам. «Хош кел, къызым!» - деб ышарыб къолуму тутду. Сексен юч джылында дженгил, джангы джетген джашча, ариу атлай, кесине сейирсиндирди. Ёмюрю хоншу болуб джашагъанча сёлешиб башлады мени бла. Ариу ауазы бла джырлаб тебресе Абугалий, джырны магъанасын, аны кючюн-болумун, кескин ангылатханы бла бирге джыр къозгъагъан сезимлеринги да эслетеди. Абугалий кеси да бир тукъум бир таб, джюрегинге джау джагъылгъанча, алай джырлайды. Абугалий сюйюб джырлаучу «Айджаякъ» кеси башына бир поэмады, сау бир ёмюрдю, бир дунияды. Терен суратлау сыфатла, философия оюмла, сюймекликден инджилиу, къайгъырыу, кюусюнюу танылады. Джарыкъ ауаз мыдах ауазны бёле, ызына айлана да анга кесин хорлата, адамны сезимини тюрлюлюгюн, теренлигин кёргюзеди».

Ортабайланы Римма,
филология  илмуланы кандидаты.
 
«Абугалий «Хасауканы» джырын джырлагъанлай, хоншу-тийреден да келиб, кими эшик юсюнде, бирсилери да коридорда тохтаб, джыргъа тынгылай эдиле. Халкъны алай тынгылагъанына джыр бютюн да эртдегили, бушуулу, джигит ауазлы эшитиледи. Хасаука уруш тынгылагъанланы кёз алларында бара тургъанча, анда уруш этгенле кимини эри, кимини да къарнашы, джашы кибик, бир солуулу, бир иннетли болуб къалгъандыла. Джокъ эди бу джырдан кючлю, джюреклени бу джырдан къаты бирикдирирге кюч!.. Джыр бошалды. Эжиу, батыр къарачайлыла тёкген таза къан чаууллагъа, илтирлеге джутулгъанча, адамланы джюреклерине сингиб, кесек турду. Бир минутха, сау дунияны барыууна, бир алам кюйюб, бирси алам туугъунчу Абугалийни юйю Хасаука таулары болуб, ата джуртлары ючюн сермешген батыр аскерчилени ажымлы, сыйлы, шейит ёлюклери аны эшитген джюреклени къан тамырлары буууб, узакъ тарихни джууукъ къыйынлыгъы, ачылыгъы, баям, кёллерин такъыр этди».

Тёппеланы Алим,
КъМР-ни халкъ
 джазыучусу, филология
илмуланы кандидаты.

 
«Сагъыш этигиз, Багъыр улу Къасботну, Къалай улу Аппаны кёрген, эшитген, аладан джыргъа юреннген къарт бюгюн бизни тин байлыгъыбызны алтын бюртюгюн тас этмей турады. Джюз джылгъа джууукълашхан Абугалийни бизге аны хапарларын, джырларын китаб этиб къолубузгъа тутдургъан юйдегисине бюсюреу этерчады».

Кипкеланы Зарема,
тарих илмуланы доктору.
 
 
{jcomments}