Халкъыбыз кёчгюнчюлюкден къайтханлай, ана тилибизде чыкъгъан газет кесини джангы джолун башлагъанды. 14 джылны ичинде миллет къарачай тилде басмаланнган газетни кёрмегенди, аны амалтын ол чыгъыб башлагъанында, бек учуннганды. Биринчи ишлеб башлагъан журналистледе халкъыбызны тин-иннет хазнасына, адетлерине, маданиятына, адабиятына сюймеклик уллу болгъаны ачыкъ эслене эди.
Ол адамланы таныгъаным, ала бла бирге ишлегеним ючюн, джазыуума разыма.
Аланы бири Акъбайланы Хамитни джашы Азрет эди – джуртун, миллетин керти сюйген, огъурлу, билимли адам.
- Бизни халкъыбызны саны ёсерге керекди. Кёб адамны ичинде акъыллы, билимли да аслам болады. Арт кёзюуде юйдегиледе сабийлени саны аз болгъанына къайгъы этерчады. Сёз ючюн, юйдегиде сынгар эки сабий бар эсе, ол юйдеги халкъны ёсюмюне джукъ къошмайды. Ата бла ана дуниядан кетселе, эки сабий экисини бош болгъан орунларын толтурургъа боллукъдула. Юйдегиде юч сабий бар эсе, ол юйдеги миллетге бир адам къошады, - деб биринчи кере мен Азретни ауузундан эшитген эдим.


Кертиси бла да, Азрет кёб затны билген, акъыллы, эсли адам эди, китаб окъургъа бек сюйгени себебли, дуниядан терен хапарлы эди.
Акъбайланы Азрет 1937-чи джыл сентябрны 1-де Сары-Тюзде туугъанды. Юйдегиде юч сабий болгъанды: Назир, Марзият, Азрет. 1943-чю джыл бютеу къарачай халкъ бла бирге Акъбайлары да туугъан джуртларындан айырыладыла. Ала Къазахстанны Джамбул областыны Джамбул районуну Биликуль элине тюшедиле. Азретни анасы Абиля, (Кипкеладан болгъанды) хауасы, сууу джарашмай, 1948-чи джыл анда ауушады. Азрет школну къазах тилде 1956-чы джыл тауусады. 1957-чи джылны март айында къарачай миллет туугъан джуртуна джол тутады – Акъбайланы Хамит юйдегиси бла Сары-Тюзге къайтады.
«Туугъан джуртну ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да...» деб, Кавказгъа термилиб тургъанланы бири Азрет асыры къууаннгандан, къушча, учуб айланады. Кесини урунуу джолун Преградна станседе библиотекада башлайды. Районну культура бёлюмюне башчылыкъ этиб турады. Гитчелигинден огъуна ол хапарла, назмула джазыб башлагъанды. Алай а къазах тилде окъугъаны амалтын, ол аланы къазахча джазгъанды, къазах тилде чыкъгъан газетледе, журналлада басмалагъанды. Ол себебден джюрегини теренинде чыгъармачылыкъ ишге сюймеклик эмда ана тилинде джазаргъа талпымакълыкъ 1959-чу джыл Азретни «Ленинни байрагъы» газетге келтиредиле.
Аллында ол журналист болуб ишлейди, ызы бла бёлюм тамада этедиле. Айтыргъа, Азрет промышленность, письмо бёлюмлеге башчылыкъ этиб тургъанды. Бёлек заманны газетде джууаблы секретарны къуллугъун да баджаргъанды.
Мен ишлерге келген заманда ол «Ленинни байрагъы» газетде сыйы болгъан журналистлени бири эди. Ана тилин иги билгени себебли, орусчадан кёчюрюу бла аслам кюреше эди. Ол кёзюуде Коммунист партияны бегимлери, съездлери бла байламлы уллу материалланы къарачай тилге кёчюрюб газетге басмаларгъа керек бола эди. Тылмачлыкъ иш бла асламысына Чотчаланы Бекирни джашы Магомет бла Акъбайланы Хамитни джашы Азрет кюреше эдиле. Джашаууну ахыр джылларында Акъбай улу «Ленинни байрагъы» газетде тылмач болуб ишлегенди.
Азрет дуниягъа кенг къарамы болгъан адам эди, аны бла ушакъ этсенг, бир джангы, сейир зат эшите эдинг. Ол себебден биз, джашыракъ къауум, аны бла сюйюб ушакъ этиучен эдик. Азрет Ростовда университетни журналистика факультетинде окъугъанды. Кеси билимли, фахмулу адам болгъаны себебли, джаш адамланы ичинде фахму джилтини болгъан адам кёрсе, аны кёз туурасындан ычхындырмай эди, болушлукъ керек болса, артха турмай эди.
Азрет юй бийчеси Мелекъайланы Азретни къызы Галинагъа 1962-чи джыл юйленеди. Галина ол кёзюуде Черкесскеде бузлатыучу машинала чыгъаргъан заводда ишлегенди. Арадан бёлек заман ётгенден сора, Галина баш иеси ишлеген джерге кёчеди. Алай бла, экиси да «Ленинни байрагъы» газетде бирге ишлеб башлайдыла, аны халкъ сюерча этер ючюн кюрешгенлени ал сафларында баргъандыла.
- Мен бузлатыучу машинала чыгъаргъан заводха ишлерге джашлай джарашхан эдим, - дейди Галина. – Бир кюн бир джаш адам сенден интервью излейди деб, мени чакъырадыла. Биринчи кере Азрет бла ол кюн тюбешген эдим. Берген сорууларына джунчуй-джунчуй джууаб этерге кюрешгеним эсимдеди. Арадан кёб заман да ётгюнчю, ушагъыбыз газетде чыкъды. Андан сора Азрет заводха келиучю болду…
Ишлеген, сюйюмлю къызны джаратыб, аны бла джашауун байлайды Азрет. Джаш юйдегиге бир-бири ызындан талай сабий тууады: Али-Хасан, Хамит, Асият, Алан.
Азрет, кеси айтханыча, миллетини адам санын ёсдюрюр ючюн, къалгъанлагъа юлгю кёргюзеди – бу зат аны айтханы бла этгени бир-бирин тутханына шагъатлыкъды.
Азрет бир-бирледе бизге къазахча назмула окъуй эди. Миллетин кёлю бла сюйген адам болгъанын ушакъ этиб тебрегенлей ангылай эдинг. Аны бла бирге 14 джыл джашагъан джерин, Къазахстанны, анда биргесине ёсген къазах тенглерин уллу джюрек джылыу бла сагъыныучан эди. Азретни кенг джюрегинде миллетине, юйдегисине, къазах тенглерине, газетде биргесине ишлегенлеге, джууукъгъа-тенгнге да орун табыла эди. Аны бла ненча кере ушакъ этген эсем да, бир бош неда магъасыз сёзюн эшитмегенме.
- Хунерлик ишни неден да баш кёре эди, - деб эсине тюшюреди Галина. - Къазахстанны газетлеринде аны кёб назмусу басмаланнганды. Къарачай тилде «Джашауну ёмюрю» деген китабы чыкъгъанды – ол очеркледен къуралгъанды. Къарачайча, къазахча да басмаланмагъан кёб назмусу барды. Владимир Маяковскийни да талай белгили назмусун кёчюрген эди.
Азретни биргесине талай джыл ишлегеним себебли, бир асыл затын айырыб чертерге тыйыншлыгъа санайма – ол бек адебли, намыслы адам эди, ол себебден къычырыб кюлгенибизни, сёлешгенибизни кёрмесин деб, тартына эдик. Бу ашхы адам, ай медет, ауруб, джашаудан эртде кетгенине бек къыйналгъаныбызны бюгюн да унутмагъанма – анга 48 джыл толгъан эди.
Азретни юй бийчеси Галина техника къуллукъчу болуб «Ленинни байрагъы» артда «Къарачай» газетде 37 джыл ишлегенди. Бюгюнлюкде да байламлылыкъны тас этмегенди, келгенлей, хапар билгенлей турады.
Азрет бла Галинаны тамада джашлары Али-Хасан, филология факультетни тауусуб, кёб джылны «Экономика и мы», «Экспресс почта», «Вести гор» гезетледе редактор болуб ишлегенди. Хамит бла Алан орта профессионал билим алгъандыла. Алан бусагъатда Москвада джашайды, табышлылыкъ иш бла кюрешеди. Асият, Черкесскеде алгъыннгы технология институтну тауусуб, Москвада ишлейди.
Азрет бла Галинаны 10 туудукълары бардыла – аланы бир къаууму Москвада эмда Санкт-Петербургда джашайдыла, окъуйдула. Туугъан джуртларына келгенлей, къарт аналарындан тансыкъларын алгъанлай турадыла.
Дуниядан замансыз кетмесе, бу кюнледе Азретге 80 джыл толлукъ эди. Ол кёб зат этерге боллукъ эди, алай а аны сабийлери, туудукълары къалгъандыла, атын айтдырадыла. Биринчи «газетчиледен» кёб адам дуниясын ауушдургъанды, алай а ала рахат джукъларгъа боллукъдула – ана тилибизде газет чыгъады, ала «кёз джилтинлерича» сакълагъан газетге, Аллах айтса, ёлюм джокъду.
Акъбайланы Хамитни джашы Азрет бизни эсибизде джашайды, аны кёб ашхы сёзюн эсге тюшюргенлей турабыз. Бюгюн газетде ана тилни, миллетни да айырыб бек сюйгенле ишлейдиле, деген уллу джангыллыкъ тюлдю.
Мамчуланы Дина.

 
{jcomments}