Аууз-герги (октябрь) айны 29-да Темрезланы Рашид «Россия 1» телеканалда «ачыкъ эфирде» озуб баргъан джылда республикада этилген ишлени эсебледи, ызы бла джердешлерибизни сорууларына джууабла берди. Башчыны ачыкъ ушагъы «ТАСС Кавказ» деген информацион аралыкъны Телеграм каналында да, «Россия 24» бла «Архыз 24» телеканаллада да кёргюзюлюб барды, аны «КЧР ФМ» бла «Радио России» радиостанцияла да хапарладыла.

Башчыгъа берилген сорууланы асламысы СВО-гъа къошулгъанлагъа болушлукъ этиу, социал санагъатны айнытыу, къурулуш ишлени бардырыу, кёбчюлюк хайырланыучу джерлени айбат этиу дегенча ишле бла байламлы эдиле.
Алагъа джууаб бериб башлагъынчы, Темрезланы Рашид быйыл, Уллу Хорламны 80-джыллыгъы белгиленнген джыл, РФ-ны Президенти Владимир Путинни излеми бла Ата джуртну къоруулаучуну джылы деб баямлагъанын чертди, аны бла байламлы белгиленнген ишле мийик дараджада этиле баргъанларын да айтды.
«Джылны аллындан бери бизни республикада, бютеу къралдача, ветеранлагъа, тылда джигер уруннганлагъа, аскер къаугъада джигитлерибизге, аланы юйдегилерине эс бёлюннгенлей турады.
Джердешлерибиз, джыллары, динлери, миллетлери башха болсала да, бир джумдурукъча, биригиб, аскерчилерибизге да, СВО бардырылгъан джерле бла чеклешген джерледе къыйын болумда джашагъанлагъа да болушлукъ этедиле. Ол ишде иннетибиз бир болгъанын кёргюзебиз. Мындан ары да джашларыбызгъа болушханлай турлугъубуз хакъды», – деди республиканы Башчысы.
Темрез улу, регионда социал-экономика кёргюзюмлени юслеринден айта келиб, промышленность, эл мюлк, туризм былтырдан бери да иги ёсюм алыб баргъанларын чертгенди. Кёб ишде джетишимли болсакъ да, этиллик ишле, къараллыкъ джарсыула энтда кёб болгъанларын да айтды.
«Мен, Къарачай-Черкесияны Правительствосу бла Халкъ Джыйылыуу (Парламенти), муниципал къуралышланы администрациялары республикада социал-экономика болумну, аны бла бирге адамланы джашауларын игилендирирге кюреширикбиз», – деди Темрезланы Рашид.
«Ачыкъ эфирде» республиканы Башчысы бла эм алгъа СВО-гъа къошулгъан джердешибизни юй бийчеси связгъа чыкъгъанды. Ол СВО-гъа къошулгъанлагъа, аланы юйдегилерине не тюрлю да болушлукъ этиуню оноуу бир джерде этилинсе, аллай болушлукъ табар ючюн тилек къагъытла да алайда джазылынсала излегенин айтды.
Темрезланы Рашид ол бусагъат заманда эм магъаналы ишлени бири болгъанын чертди. Аны бла байламлы КъЧР-ни Экономика ёсюмюню хакъындан министерствосуна бу джылны ахырына дери МФЦ-ланы барында да ол джумушха къаралырча этерге борч салды. Ол заманда аскерчиле кеслери неда аланы юйдегилеринден ким болса да, бир тилек къагъыт джазыб, джарсыуларына къаратыргъа, льготалары бла хайырланыргъа боллукъдула.
Дагъыда баш иеси СВО-да ауушхан Полина Смольнякова аскерчилеге, аланы юйдегилерине болушлукъ этилген джерлени биринде иш орунлу болургъа излегенин айтханында, Башчы аны тилегин да къабыл этерге деди.
Темрез улу, ол тиширыугъа къайгъы сёз бериб, СВО-да ёлгенле бары да джигитле болгъанларын чертди. Джамагъатны иш бла баджаргъан управлениени тамадасына, Полина Смольняковагъа керекли усталыкъны алдырыб, республиканы Кадастр аралыгъында аскерчилени джумушларына къаралгъан бёлюмде аны иш орунлу этерге борч салды.
Дружба, Псыж элледен, Къарачай, Джёгетей Аягъы, Хабез, Зеленчук районладан джамагъатны суу бла баджарыуну юсю бла кёб соруу берилген эди.
Темрезланы Рашид ол джумушлагъа да къарала тургъанын айтды. Башчы Дружбада бютеу суу бла баджаргъан система джангыртыла тургъанын чертди. Ол айтхандан, алайда къурулуш ишле 2026-чы джылда тамамланныкъдыла, аллай ишле Псыжда да этилликдиле.
«Ахыр 6 джылны ичинде федерал, регионал программаланы тамалларында 350 километр чакълы бир суу быргъыланы джангыртханбыз. Алай а, республикада энтда да кёб эл барды таза суу бла тыйыншлысыча баджарылмагъан. Ол кемликни тюзетир мадарла этебиз», – деди Башчы.
Ол РФ-ны Правительствосуну Председателини орунбасары Марат Хуснуллин бла Къарачай, Джёгетей Аягъы, Хабез, Зеленчук районлада джашагъанланы суу бла баджарыуну юсюнден сёлешгенин, джумушну баджарыргъа Эресейни Къурулуш бла ЖКХ-ны хакъындан министерствосу, федерал программалагъа къошуб, кёлтюргючлюк этеригин айтды.
Джамагъатны таймаздан келген таза суу бла баджарыу баш джумушланы бири болгъанын чертди.
Ызы бла Черкесскеде джамагъат улоуну кече 10-нга дери ишлеселе, Грушинский эл къуралышда къарангы кёзюуде чыракъла джансала, Уруп районда льготалы адамлагъа дарманла берилселе излегенле связгъа чыкъдыла. Башчы аллай ишлеге джууаблы къуллукъчулагъа аланы джумушларына къысха заманда къараргъа борч салды.

Джёгетей Аягъы районну Московский тийресинден бир тиширыу оюлургъа джетиб тургъан общежитиеде джашагъанла къачан кёчюрюллюклерин сорду. Темрезланы Рашид ол ишге республикан бюджетде ачха чыгъарылгъанын, адамланы кёчюрюуге аталгъан ишле келир джыл этилликлерин айтды.
Къарачай-Черкесияны Башчысы къаты затладан къуралгъан багушну къоратыу бла байламлы бардырылгъан ишлени да сагъынды.
«Правительствогъа чертиб айтама, багушну къоратхан операторланы арасында бардырылгъан конкурсда белгиленнген джумушларын заманында этмегенлеге тазир салыргъа деб, ачыкъ джазыгъыз. Багуш адамлагъа табыча къоратылырча этигиз. Адамла аны ючюн ачха тёлейдиле, операторла уа боюнларына алгъан джумушларын тыйыншлысыча баджармайдыла. Кесим кёрюб турама кюнле бла контейнерле тазаланмай тургъанларын», – деди Темрез улу.
Коста Хетагуровода джашагъан бир тиширыу, «Земский доктор» деген программа бла врач-терапевт болуб, ишге кирирге излегенин айтханында, республиканы Башчысы КъЧР-ни Саулукъ сакълау министерствосуна ол джумушну баджарыргъа борч салды.
Черкесск шахарны И. Лободин атлы орамында 84-чю номерли кёб фатарлы юйде джашагъан Валентина Шалмиева да арбазы аман болгъаныны, сабийле ойнарча джер къуралмагъаныны тарыгъыуун этди. Темрезланы Рашид Черкесскени мэриясына алайгъа барыб, ол юйде джашагъанла бла бирге ремонт ишлени проектин салыргъа кереклисин айтды.
Олеся Чагова да республиканы Башчысына кеси къайгъыргъан джарсыуну юсюнден айтыб, мадар изледи. «Джашыма да, башха джаш адамлагъа да бек сагъышлыма. Аланы арасында наркомания джайылыб кетеди деб, къоркъама. Джаш тёлюню андан сакълар ючюн, республикан дараджада къаллай ишле бардырыладыла?» – деб сорду ол.
Темрез улу да ол бек уллу джарсыу болуб тургъанын айтды.
«Мен, наркотиклени джорукъсуз джюрютюлгенлерине къаршчы кюрешни бардыргъан комиссияны тамадасыча, джорукъ сакълаучу органлада, Правительствода, муниципал къуралышлада иш нёгерлерим бла бирге наркоманияны профилактикасын бардырыугъа уллу эс бёлебиз.
КъЧР-ни МВД-сы да, башха джорукъ сакълаучу органла да ол джаны бла кёб иш этгенлерин кёрюб турама. Анга статистика кёргюзюмле да шагъатлыкъ этедиле.
Алай а, бу джумушну юсюнде джамагъат да ёрге турургъа кереклиге санайма. Сабийлени андан сакълар ючюн, барыбыз да биригирге керекбиз», – деди ол.
Дагъыда Башчы республиканы бютеу билим берген учреждениелеринде 13 джылдан абаданла бары да социал-психология тестле ётгенлерин айтыб, аллай ишле мындан ары да бардырыллыкъларын чертди.
«Ачыкъ эфирде» джаш тёлю электросамокатланы къызыу сюрюб, адамланы къоркъуулу болумгъа джыйгъанларыны юсюнден да айтылды. Темрез улу аны юсюнден Черкесск шахарны мэриясы самокатлада къалайлада, къалай айланыргъа боллугъун да белгилеб, бегим чыгъаргъанын, ол джорукълагъа сыйынмагъанла административ джууаблылыкъгъа тартыллыкъларын чертди. КъЧР-ни МВД-сы да, башха регионладан ашхы сынам алыб, аллайланы тыяр амалла этгенин айтды.
Юч джыл мындан алгъа Къарачай-Черкесиягъа кёчюб келген, 9-чу сабийи дуниягъа мында джаратылгъан тиширыу да джашау турмушун игилендирирге болушлукъгъа республикадан 1 мелиуан сом алыргъа боллугъу бла къаллыгъын айырыб сорду.
Темрез улу да юйдеги 3 джылдан артыкъны Къарачай-Черкесияда джашай эсе, 9-чу сабийлери да мында туугъан эсе, алагъа аллай болушлукъ этиллигин айтыб, тиширыуну къууандырды.
Аны кибик республиканы Башчысына кёб соруу берилди ол кюн. Ол да берилген сорууланы барына да тыйыншлы джууабла бериб, къараллыкъ джумушланы джууаблы къуллукъчулагъа аманат этиб барды.
«Ачыкъ эфирни» тамамлай, Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид: «Республиканы баш джетишимине кёб миллетли джамагъаты келишиулю джашагъанын санайма. Адамларыбыз республикабызны джашнарын излегенлерине къууанама.
РФ-ны Президенти Владимир Путин салгъан борчланы да джетишимли толтура, адамланы да кёллерине джете, барыбыз да бирге алгъа тири барсакъ излейме.
Бириксек, алай боллугъуна да ийнанама. Барынга да кючлю саулукъ, рахатлыкъ, берекет теджейме. Къралыбыз бла бирге барыбызгъа да хорлам бла ёсюм теджейме», – деди.

БАЙРАМКЪУЛЛАНЫ Зульфия.