1
Пердаус джандет эшиклерин ачса да,
Саулай дуния бары ары чабса да,
Къалыр эдим мен, бу Джерге табына,
Джашар эдим, ташларына абына.

Кёзлерими башха джуртха къаратмай,
Мен башымы кюн чыкъгъаннга аддатмай,
Ашырырма ёмюрюмю былайда,
Минги Таугъа эжиу эте орайдам.
Атам-анам кёб таралгъан бу джуртха,
Онтёрт джылны башсыз болгъан бу джуртха,
Джюрегими байлагъанды сезимим,
Къая кибик кёрюнеди тёзюмюм.
Кёзлерими шош тенгизи — Къарачай,
Джюрегими кюн турушу — Къарачай.

2
Сен саулукъдан айтыр сёзюм джутулмаз,
Джолда джетиб, къама бла джут урмаз.
Джазыуунгда сюнгюлеча берчлеринг,
Дерс алыуда мен тырмашхан ёчлерим.
Тёзюмюнге, этиминге сукъланнган,
Сора кетсенг, табыллыкъды кёб инсан.
Джигитлигинг — мийик кёкде, Къой джолда,
Джитилигинг — тенгизлени къойнунда.
Ашхам келсе, этеклерин джел тарай,
Салкъынлыгъы кёк тауладан терк къарай,
Джолоучугъа къонакъбайлыкъ этесе,
Арбазынгда бир малынгы кесесе.
Халаллыгъынг кюзгю болгъан Къарачай,
Джетген кюнде ёрге тургъан Къарачай.

3
Мал ёсдюре, балгъа батхан Къарачай,
Ишлей, тишлей тау сюеген Къарачай,
Джер иеси атар эдим атынга,
Мёлеклени къояр эдим къатынга.
Насыбынга чырмау болгъан джолланы,
Кир къаламны санга тутхан къолланы,
Кюн таякъдан къылыч этиб кесерем,
Сени джакълай, джети кёкге джетерем.
Таш атханнга аш узата джашагъан,
Халинг бла файгъамбаргъа ушагъан,
Джалкъаулукъну тау артына ашыра,
Кюн къыйынынг сау джылынгы асырар.
Шам Кавказны къадау ташы Къарачай,
Тарихингден нек къоркъалла, Къарачай?

4
О, Минги Тау, мындан беш минг джылны алгъа
Къаллай эдинг, турамединг бу халда —
Шумерлени къаласына саналыб,
Ариу халкъынг этегинге къадалыб.
О, Минги Тау, ёмюрлени тёреси,
Тёгерегинг ариу таула ёреси,
Тил берилсе, сен кёб затны айтыренг,
Джалгъан сёзню сен къабына салыренг.
Сау Европа сени онглу кёргенди,
Патчахлыгъын хар тау санга бергенди,
Инаралла, кеслерине сый излей,
Буз тёппенге къарагъалла кюч тилей.
Минги Тау бла бирге туугъан Къарачай,
Кёб даучуну кёре келген Къарачай.

5
О, Минги Тау, гёджеблени ёсдюрген,
Зар иннетни къан тамырын юздюрген,
Шумер бабам кёб чыкъгъанды башынга,
Зем-зем сууну келтиргенди халкъына.
Ичиргенди халкъгъа таза сууунгу,
Балсытханды башынгда акъ къумунгу,
Чыныгъыуну медресеси болгъанса,
Тёзюмню да сен Аллахдан алгъанса.
Таурух-тауран санга шежде къылгъанды,
Тюздеги да бери джолну сылгъанды,
Хар толгъан ай саулугъунгу соргъанды,
Аурууунгу оракъ бла оргъанды.
Къарт болмазгъа джаратылгъан Къарачай,
Беш минг джылны бойнун бургъан Къарачай.

6
Учхан джанны кёб болса да мадары,
Ёлюмсюзлюк — къаяланы къадары,
Минги Тауду кёкге чохун тирерик,
Уллу Аллахдан джуртха насыб тилерик.
Халкъны кючю биригиуде — ёлюмсюз,
Къыйынлыкъ да келмез анга кёзюусюз,
Заман джетсе, госук терек деу болур,
Бара-барса, гитче суучукъ терк болур.
Джер юсюне туугъан къалай асыуду,
О, табигъат, бирде ишинг джарсыуду,
Къыйынлыкъны сабанларын сюресе,
Джаханимден къара джалын юресе.
Чыныгъыуда таджал болгъан Къарачай,
Джазыуундан бугъунмагъан Къарачай.

7
Минги Тауну от къусханды кёзлери,
Джарлы халкъны келиб къара кюнлери,
Ит иесин танымазча болгъанды,
Ёзен тамакъ аджалладан толгъанды.
О, деу бала, ауузлукъну бошладынг,
Шумерими тилкем эте башладынг,
Джюреклеге рахатлыкъны ташлатдынг,
Биригиуню безгилерин ашалтдынг.
Айтды шумер: «Джан татлыды, болса да,
Биз чыгъарбыз, аууш суудан толса да,
Башха джары насыб излей таяйыкъ,
Тауубузну кеси джангыз къояйыкъ».
Иги джора эте билген Къарачай,
Джюрегине кир къонмагъан Къарачай.

8
Акъыл тенгиз къуллукъ эте ахлума,
Джол тюзете, оюм берген толкъунла,
Шумер юзюк фатар къурду джер-джерде,
Хар къайда да таба барды сый тёрде.
Ёмюрле уа кёз ачхынчы ётдюле,
Акъылманла, мубарекле кетдиле,
Кёкню-джерни къалынлыгъын билгенле,
Джанларындан юлюш этиб бергенле.
О, табигъат, бирле сени бакъдыла,
Джараларынг, балхам таба, саркъдыла,
Бирле джетиб, ёшюнюнге кирдиле,
Джюрегинге ёлюр ууну ийдиле.
Киши джуртха джутланмагъан Къарачай,
Игиликге джаратылгъан Къарачай.

9
Шам Къарачай, кюн таякъла ашыгъыб,
Кёзлеринден танг ауларын арытыб,
Къарамларын умутлагъа тагъалла,
Сени кёрюр ючюн, джолгъа чыгъалла.
Сени кёрюб, хапарынгы айтыргъа,
Танг атаргъа энтда санга къайтыргъа,
Джер джюзюне мычымайын джетелле,
Ашыкъгъандан солуу алмай келелле.
Кюн таякъла намаз эте джерингде,
Келген къонакъ къонуш таба элингде,
Къарылгъачла тёлю бере кёгюнгде,
Сапран чабакъ ырхыз ата кёлюнгде.
Алп нартлагъа джуртлукъ этген Къарачай,
Хауа кеси белляу айтхан Къарачай.

10
Ким сюймейди кеси кесин ишлерге,
Ким сюймейди насыб кёлек киерге,
Ол заманда болур эдик ашхыла,
Алай бизни ишлейдиле башхала.
Джер юсюне биз тууабыз джууабсыз,
Эт да джалан, джан да джалан, гюнахсыз,
Къадарлагъа даула артда тууарла,
Джюреклени шош джангурла джууарла.
Кюреширбиз, къала ишлеб, кюч джетмей,
Бирде фахму берилгенин сан этмей,
Бирде джолну тик ёргесин сайларбыз,
Кёнделенде хазна турса, алмазбыз.
Бир тутханын къаты тутхан Къарачай,
Хар сёзюне толу болгъан Къарачай.

11
Джазыуумдан аджашханым болса да,
Барлыкъ джолум умурсадан толса да,
Ахыр сёзюм къанатланмай къалса да,
Насыбымы биреу тартыб алса да,
Кюч табарма, алысынлай чыгъарма,
Джибий тургъан джарсыууму сыгъарма,
Бузну бюркген булутлагъа эришсем,
Белляу айтхан тауушунгу эшитсем.
Кёкню чеги кёрюнмейди къарамгъа,
Туугъан-ёге джокъду сейир аламгъа,
Хар кимге да ол бир кёзден къарайды,
Джерни юсюн баууру бла сакълайды.
Деу аламны таджал джаны Къарачай,
Джарсыуума кишен салгъан Къарачай.

12
Хайран бола джюз къанатлы ёмюрле,
Джерни аулай, бой берелле ёлюмге,
Аждагъанча къаладыла оюмла,
Сынамладан толу джашау къоюнла.
Адам улу акъыл хазна джыяды,
Джахилликни тар ёзеннге тыяды,
Табигъат да анга къуллукъ этеди,
Терк-тенгиз да ишин алгъа элтеди.
Минги Тау да акъ абасын кийгенди,
Кирпиклерин ол энгишге ийгенди,
Хаталары тюшедиле эсине,
Шумерлени кёргюзеди кёзюне.
Минги Таугъа кёлек бичген Къарачай,
Туугъан джерин бал татытхан Къарачай.

13
Минги Тауну къара ауу кетгенди,
Тёгереги джашау татыу этгенди,
Шумерлени туудукълары скифле,
Чыгъаралла тау этекде элибле.
Джашау, джашау, къаллайдыла кёзлеринг,
Бармыдыла Джуртдан татлы сёзлеринг?
Джашау, джашау, алдады да ёсеринг,
Алдады да игиликге тюберинг.
Эски джуртну багъалата, туудукъла
Джашау отха атадыла бир джукъла,
Ол джанады, оюмланы джарыгъы
Унутдура ёзенлени тарлыгъын.
Ант да, хант да эте билген Къарачай,
Атасына улан болгъан Къарачай.

14
Ёмюрлеге къуллукъ этген тарихле —
Уугъа уста, джерге ие скифле,
Аладыла, эмиликге джер салмай,
Илячинден тюк алгъанла, бел талмай.
Къыйын джолда арымайын келгенле,
Къыбламача, тауну-тюзню кёргенле,
Къышларына азыкъларын джыйгъанла,
Сюрюулерин къышлыкълагъа тыйгъанла.
Тамбласында не болурун билгенле,
Джау оруннга къараб, оноу этгенле,
Тау башлагъа къарауулла салгъанла,
Джауну джетиб, къан дертлерин алгъанла.
Таугъа джууукъ, тауча мийик Къарачай,
Сыйын джерге тюшюрмеген Къарачай.

15
Асыл джанлы Генджа тайла, къайдасыз?
Алтын джаллы сиз къачан да алдасыз,
Тауну сюйген джигит халкъны малысыз,
Бу джерлени таурухунда къалырсыз.
Акътуякъла, къанторула, залимле,
Баш иерле аллыгъызда алимле,
Къанатсыз да къанатлыны джетесиз,
Деппанладан джелча учуб ётесиз.
Ат юсюнде скиф улан джол кесер,
Муратына сууну джырыб, терк джетер,
Туудугъуна ат тёлюню ёсдюрюр,
Джылкъыларын таудан тюзге ётдюрюр.
Ат белинде къушча учхан Къарачай,
Атларына ат джетмеген Къарачай.

16
Ёлюм джокъду, барды джерде ууахты,
Халал джанны ол этмейди гюнахлы,
Топуракъда къалсала да санлары,
Джулдузладад закийлени джанлары.
Скифлени бютюн джарыкъ къанларын,
Къылыч кибик субай, къангич санларын,
Аланлагъа кёз джетдирген кёрлюкдю,
Бу миллетге уллу багъа берликди.
Алания! Къарачайны атасы,
Алания! Скифлени баласы,
Уланынгы садакъ огъу джюзеди,
Кюн таякъда булут ауну юзеди.
Аланланы тыбырлары Къарачай,
Джаннган отдан юлюш алгъан Къарачай.

17
Бабаларын сыйлы кёрген аланла,
Ёсдюрелле тауда мелхум сабанла,
Сюрюулени кёрюнмейди къыйыры,
Быладады тон дегенни тыйыны.
Тутадыла мийикледе мал къошла,
Аланланы хоншулары тау къушла,
Кюннге къараб, буз джауарын билелле,
Анга кёре этеклерин бюгелле.
Джамчылары танг атаргъа бителле,
Чабырларын сахтияндан тигелле,
Бёрклеринде бухарланы кёклери,
Минги Тауча мийик, ёхтем кёллери.
Аланладан джаратылгъан Къарачай,
Кёб джер-суу да кёре келген Къарачай.

18
Кёресе да, тамырларынг — бутакъла,
Ёресине тарихинге джууабла,
Бу джерле бла джанынг бирге туугъанды,
Джазыу сени аямайын къуугъанды.
Табигъатны услулугъу — алмасты,
Уруб келген ёсюмюнгю къаматды,
Бирле сени киши этиб атдыла,
Бирле санга къонакъ атны айтдыла.
Узакълада солуу табмай къан ырхынг,
Саркъды бери Минги Таугъа акъырын,
Киши тюлсе, ёге тюлсе, Къарачай,
Бу джуртланы иесисе, Къарачай.
Шыйыхланы джандетлери Къарачай,
Буз урса да, битим берген Къарачай.

19
Къарачайым, къаллай кюннге джетмединг?
Джашау ючюн ким бла уруш этмединг?
Эминала аягъынгдан алдыла,
Юзюгюнгю къара кёрге салдыла.
Кёзлерингден къан тамчыла акъдыла,
Къобан болуб ёзенлеге саркъдыла,
Урлугъунгу дыгаласда сакъладынг,
Хар туугъаннга «ёлмезлик» деб атадынг.
Ташха-таугъа табыннганлай джашадынг,
Амал излей илячиннге ушадынг,
Балхам этиб, джараланы байладынг,
Ёлюм джолдан джашау джолну сайладынг.
Тилек этиб, тангнга чыкъгъан Къарачай,
Аман кюнде бел къатдыргъан Къарачай.

20
Сууну, ашны эм тазасын сайладынг,
Сен тепсингде къартны, джашны сыйладынг.
Марал сютден айран этиб ичирдинг,
Душман кёлню тутханланы кечирдинг.
Къыйын кюнде маммат болдунг биреуге,
Хар ким сайлаб алды сени тиреуге,
Бир сёзюнгю ашамадынг ауузунга,
Дау табалмаз джауунг сени антынга.
Тиймегеннге тиймей ариу джашадынг,
Терни атыб, халал гырджын ашадынг,
Онглу болсанг, сен кюлмединг башхагъа,
Къармайым деб, узалмадынг ташлагъа.
Джюрегингде кирит джокъду, Къарачай,
Эшиклеринг ачыкъдыла, Къарачай.

21
Къара къушла санга мыллык атдыла,
Келбетинги сууукъ джелге сатдыла,
Къыйынлыкъла, джарсыула да чабдыла,
Тёзюмюнгден чимдеб-чимдеб къабдыла.
Татаркъанла, Ачемезле ёсдюле,
Сыйынг ючюн тер да, къан да тёкдюле,
Байрагъынгы бермедиле кишиге,
Ышандыла ёсюб келген тёлюге.
Къарачайым, сыныкълыкъны кёрмединг,
Эминадан, къара къышдан ёлмединг,
Уланларынг сени джакълай талмалла,
Къыйынлыкъла хорлаб сени алмалла.
Бетин джерге къаратмагъан Къарачай,
Ёксюзлюкню сынатмагъан Къарачай.

22
Ким билмеди халаллыкъны татыуун?
Ким сезмеди сатлыкъ тенгни ачыуун?
Ышаннганынг тонаб къачар джюрекни,
Къама бла сылыб кетер тилекни.
Тенглеринги ким болгъанын билсенг а,
Заманында тюзню-терсни кёрсенг а,
Джауларынгы таныр эдинг узакъдан,
Къутхарыргъа чабмаз эдинг тузакъдан.
Джашау, джашау, къадалтаса кесинге,
Мугур этиб, къаратаса кёзюнге,
Къулакъ тикмей бирде джарлы сёзюме,
Суу къуяса ашау бере тёзюмге.
Тёзюмюнге къор болайым, Къарачай,
Адамлыгъын тас этмеген Къарачай.

23
Кёбню билген, кёбню кёрген игиди,
Сылыт этиб атхан джолну тигиди,
Джашау ючюн, таб, къайры да ёрлерсе,
Санларынг къой, джанынг бла терлерсе.
Джигитликни къаясыды Къарачай,
Уучуланы уясыды Къарачай,
Къала сюеб, ол ызына оймайды,
Тутхан ишин джарты джолда къоймайды.
Минги Тау а кирпиклерин ачады,
Къар чыранлы джилтинлерин чачады,
Акъ булутчукъ тебджилдейди къашында,
Джашау сууу барды, дейле башында.
Минги Тауну ата джурту Къарачай,
Кёб тулпаргъа бешик этген Къарачай.

24
Хачир улу да кёргенин этгенди,
Атасыны джолу бла келгенди,
Муджурасын Минги Таугъа чанчханды,
Къолу бла булутланы чачханды.
Ёз къарамын кёкден джерге атханды,
Миллетине Хыйса былай айтханды:
«Сау дунияны накъут-налмаз бюртюгю
Дерча бирди Къарачайны тюрсюню.
Джуртубузгъа кёбле къуюн эшелле,
Юсюбюзге къурум болуб тюшелле.
Ичирирге боллукъдула къан сыра,
Эмегеннге къатын болсанг, бек чыда».
Ариулугъунг дау болгъанды, Къарачай,
Халаллыгъынг джау болгъанды, Къарачай.

25
Орус патчах Кёкден тилек тилейди,
Къарачайны бой салырын излейди,
Минги Тауну къысарыкъды къойнуна,
Махтау мынчакъ тагъарыкъды бойнуна.
Эмануел узакъ джолгъа тургъанды,
Сюнгюлерин Къарачайгъа бургъанды,
Аскерлерин таугъа джууукъ тыйгъанды,
Азатлыкъны борбайларын къыйгъанды.
Тилсиз болуб, Къарачайны ауушу,
Кючден чыгъад деу Къобанны тауушу,
Боз булутла юзюк болуб агъалла,
Терекле да къара кийиб чагъалла.
Къычырады Дауле, хахай, Къарачай,
Тыбыр джакълай отха кирген Къарачай.
26
Къарачайгъа джол табмакълыкъ тынч болмаз,
Инаралны мураты да тез толмаз,
Минафыкъла керекдиле патчахха,
Ала къуллукъ этмейдиле Аллахха.
Амантишди инаралны тюлкюсю,
(Ёлмегенди алкъын аны юлгюсю),
Тау джолланы тахсаларын бергенди,
Аскер бла тар ёзеннге киргенди.
Ёмюр нартны Гемудасы кишнеди,
Аман хапар дженгил хуна ишледи,
Танг алада байчы ачы къычырды,
Минги Тауну къан тамыры ычхынды.
Аман тюшге ушаш кюнюнг, Къарачай,
Къан ырхы бла бетин джуугъан Къарачай.

27
Аталагъа билек бола билмезлик,
Сауут-саба алыб атха минмезлик,
Къалгъандыла бешикледе уланла,
Хасаукагъа кетгендиле Умарла.
Тёрт бюклениб джер тырнагъан анала,
Къазауатда къан кекирген балала,
Отоулада сарнай къалгъан келинле
Бичедиле сизге къабыр кебинле.
Къарылгъачла учадыла уядан,
Джугъутурла къуюлалла къаядан,
Къара кийген Кёк да кюнюн тыйгъанды,
Къарачайны патчах къолгъа джыйгъанды.
Зорлукъ джетсе, къаджау тургъан Къарачай,
Джараларынг кёб ашланнган Къарачай.

28
Къызыл Фукну кёкден атхан нартларынг,
Мисирлеча таза джанлы къартларынг,
Къарачайым, оноуунгу этерле,
Дерт ырхымла къара джерге кетерле.
Къала, тахта излемеген инсанла,
Къарнашлача, эгечлеча джашарла,
Тилни, динни башхалыгъын алай бил —
Кебге къуюб берилгенча джашау бир.
Биз кетербиз, бу дунияда къалмазбыз,
«Джашау» деген суусабдан да къанмазбыз,
Топуракъда солуу табар саныбыз,
Ахыратда кёб дау санар джаныбыз.
Къыйынлыкъла бузалмагъан Къарачай,
Ахыратда айтыр дауум Къарачай.

29
Уянмаса, ким ачалыр кёзлерин,
Ким айталыр тюшде нени кёргенин,
Аман тюшден арытылсанг, джюрек токъ,
Аман тюнден бугъунургъа мадар джокъ.
Осал тюшге иги джора этебиз,
Къыйын кюнде бушуу тюзге кетебиз,
Къара къышда джазгъа кючден джетебиз,
Джаз башында алгъыш тилек этебиз.
Джашау чархны барыр джери белгисиз,
Кеме-къайыкъ неге керек тенгизсиз,
Толгъан ай да кёрюнмейди кечесиз,
Бизге бир зат берилмейди ёлчесиз.
Кёб джукъладынг уяналмай, Къарачай,
Бушууларынг сыйынмагъан Къарачай.

30
Джашау джолда бир атлыгъа тюбединг,
Юй башлада къызыл байракъ сюединг,
Патчахлыкъны зорлугъундан къутулдунг,
Алай башха джесирликге тутулдунг.
Ючеуленле сюд этиучю болдула,
Зийданла да «сатлыкъладан» толдула,
Терсни-тюзню айырыргъа заман джокъ,
Асыл киши сау къалыргъа амал джокъ.
Алий улу, Гюрджю улу кетдиле,
Ызлары бла джюзню-мингни элтдиле,
Халкъны кёзюн сокъур этиб атдыла,
Эсин-джанын тубан бла джабдыла.
Ашхыларын кюсей къалгъан Къарачай,
Хыны джелге ышан болгъан Къарачай.

31
Джер джюзюнде ассы ишле болалла,
Асыл джерни кулдалары къобалла,
Оюмланы сууукъ боран тарайды,
Умут джилтин таш артындан къарайды.
Кюн батхандан къара тубан келеди,
Тутхан джолун ол бек ариу биледи,
Эминадан, джер кёчгенден къыйынды,
Тынгы бузгъан озгъун фашист джыйынды.
Къазауатны хаты къара кечеди,
Хар атламы кюуден къаптал бичеди,
Ёксюзлюкню урлукъ этиб кетеди,
Аны аты ёлюм ийис этеди.
Джараларын терк байлагъан Къарачай,
Зорлукъ бла уруш этген Къарачай.

32
Къуугъун келди Къарачайда эллеге,
Джюк тюшгенди къаплан кёллю эрлеге.
Къара кийди джуртну джангыз шахары,
Мугур болуб, Покун Сырты, Махары.
Чалкъы ызда тиширыула къалдыла,
Назик къолла ауур ишни алдыла,
Къарт, сабий да энди сизге аманат,
Ким къайталыр урушдан сау-саламат.
Джан джашаса, ийнанмакълыкъ джашайды,
Ийнанмакълыкъ хур къызына ушайды,
Таркъайгъаннга кюч береди арыусуз,
Ол сезимге бой бермеген — къарыусуз.
Хур къызыча кирсиз, сейир Къарачай,
Душман окъдан джанламагъан Къарачай.

33
Артха салмай, отха атыб джанларын,
Асланлача сермешдиле джашларынг,
Кичи-Батыр, Аскер, Хызыр, Халимат
Ёлюмсюзлюк джигитликге салауат.
Абдулланы Иссаныча кердиле,
Темир чюй бла ёлюр отну бердиле,
Аугъа тюшген тау къушунг бек чыдады,
Аны кёрюб, Кюн тёзалмай джылады.
Аз тюлдюле джуртубузда джигитле,
Баш ийдиле алагъа тау джитиле,
Ичлеринде Осман, Харун болдула,
Махтауларын Къарачайгъа бурдула.
Махтаулары сыйырылгъан Къарачай,
Джакълар адам табылмагъан Къарачай.

34
Минги Тауунг биягъынлай турады,
Ариулугъунг къарамланы бурады,
Уруш отда кюедиле джашларынг,
Джалан къобуб келедиле джазларынг.
Къарачайым, санга кёзню ийгенле
Темир бетли шинеллени кийгенле,
Бир болмагъан хаталаны къалалла,
Шахарынга башха атны аталла.
Джуртну къолгъа алыр мурат къайнады,
Мурдар киши «джоюу» сёзню чайнады,
Китаб ачыб, санга ёлдюнг, дедиле,
Джанынг саулай джууумчунгу бердиле.
Чаукалагъа тепси болгъан Къарачай,
Артыкълыкъдан чалбаш болгъан Къарачай.

35
Мухур салыб, сатлыкъды, деб джаздыла,
Субай таула санга джылай аздыла,
Онглуларынг къазауатда къалдыла,
Онгсузларынг джолда бара талдыла.
Къарачайым, къуш тюгюнлей чачылдынг,
Къутсузланы къолларындан ачыдынг,
Ахыр салам бердинг Кавказ таулагъа,
Налат сени былай сойгъан джаулагъа.
Элтиб сени къум тюзлеге къуйдула,
Арбазынга башхаланы къойдула,
Кёк къобанынг сарын салыб келеди,
Минги Тауунг сени кюсей ёледи.
Сыйлы аты сыйсыз болгъан Къарачай,
Тёрт бюклениб, джерге кирген Къарачай.

36
Ёмюр мюлкюнг азыкъ болду башхагъа,
Азияда джукъ табмайса ашаргъа,
Ёллюкдю, деб турдуламы джойгъанла,
Санга къараб кюлдюлеми тойгъанла?
Онглу бола келгенсе да ёмюрюнг,
Аны ючюн чексиз эди тёзюмюнг,
Таш башында кечиннгенинг — эсингде,
Къум тюзде да мадар этдинг кесинге.
Бел тюзетмей, къара иш бла кюрешдинг,
Къалгъанлача, юй да, бау да ишлединг,
Баш урама сени келген джолунга,
Садакъагъа узалмагъан къолунга.
Чёб юсюнде рысхы этген Къарачай,
Киши джерде юйлю болгъан Къарачай.

37
Унукъгъанлыкъ къартларынгы тебледи,
Худжу ауруу кёб сабийни чёбледи,
Айырылдынг эки этиб бирингден,
Энтда кёбню джокъларыкъса тирилсенг.
Къарачайым, тохтаб къалды ёсюмюнг,
Къыямача бирди тамам кёргенинг,
Кебинсизле кебин даулай тюшюнгде,
Комендантла тынгы бермей тюнюнгде.
Къайры киргин бу зорлукъдан къутулуб,
Джорукъла уа тууадыла къутуруб:
«Къарачайны бир атламгъа иймегиз,
Ёлсе ёлсюн, анга къара киймегиз».
Ата джуртха ёге болгъан Къарачай,
Ёгеликге бойсунмагъан Къарачай.

38
Къайдадыла атсыз-чуусуз джигитле,
Аланы уа джутхандыла эгетле,
Имбашладан сыдырдыла чынланы,
Джызылдата джюрекдеги къылланы.
Уруш тюзде тюйюлсе да тюнкеси,
Кёб джигитлик табмагъанды иесин,
Харунланы къалын эди ызлары,
Джер юсюне туумай къалды джазлары.
Ётюрюкден юй ишлеучю заманла,
Къуллукъ этиб кёб турдугъуз аманнга,
Керти сёзню балта бла кесдигиз,
Гинасууча кёпюрлени тиздигиз.
Аркъасына балта тийген Къарачай,
Джарасына туз себилген Къарачай.

39
Къарачайны къырымдысын джыйгъанла,
Бачхалада тереклени къыргъанла,
Сын ташладан юйле этиб киргенле,
Бютеу халкъны къара бетден кёргенле
Биз билмеген кёб хапарны билесиз,
Къазауатдан келгенлени кёргенсиз,
Къайсыланы ариу айтыб джыйдыгъыз,
Джибермейин тангнга дери тыйдыгъыз?
Джукълагъанлай юздюрдюгюз башларын,
Къаннга бояй Къарачайны ташларын,
«Бандитди», деб шахаргъа терк джетдигиз,
Ачха алыб, ызыгъызгъа кетдигиз.
Ахлуларын джокълай билген Къарачай,
Ёлюклери эки ёлген Къарачай.

40
Бирле сени ашыкъдыла джояргъа,
Бирле бери чабышдыла тояргъа,
Келир кюнню сагъышын да этдиле,
Оноу излеб, таб, кенгешге джетдиле.
Къаялагъа ёрлеб, джазма къойдула,
Джерни бузуб, бет тюрсюнюн сойдула,
Тукъумларын таш юслеге джаздыла,
Аланы да бек теренде къаздыла.
Бу ишни да эртделеге атдыла,
Рахат болуб, керпеслениб джатдыла,
Къарачайгъа ие этиб кеслерин,
Джаз киштикча, джандырыб, джут кёзлерин.
Аты бла кёб ойналгъан Къарачай,
Ёлмегенлей басдырылгъан Къарачай.

41
Азиягъа келиширге кюрешдинг,
Бушууунгу башхала бла юлешдинг,
Ишлей-ишлей берчден толду къолларынг,
Ала бла кёб джарсыуну хорладынг.
Акъ мамукъну джыйгъан таулу къызланы,
Тау башлача кёкге чыкъды сыйлары,
Кёкюрекле саугъаладан толдула,
Нузулала, Минатла да болдула.
Урламадынг, тырнамадынг Къарачай,
Аман джашха саналмадынг Къарачай,
Ёзге джанынг Кавказ таба таралды,
Тансыгъынгдан кюнню бети къаралды.
Тау джуртундан хапар соргъан Къарачай,
Кавказына кёб термилген Къарачай.

42
Тойгъан джерден туугъан джерни сайлагъан,
Къобаныны тауушуна таралгъан,
Керексизге бугъоуланы сынагъан,
Онтёрт джылны солуу табмай джылагъан.
Къарачайым, санга кимни дерти бар,
Насыбынгы нек бичдиле былай тар,
Джаханимни чунгуруна атдыла,
Сатлыкъла уа, сатлыкъды, деб сатдыла.
Москвагъа таша-туру джюрюдюнг,
Сен насыбны Аллахына кёрюндюнг.
Чал башынгда огъур тангла атдыла,
Ётюрюкде къан тамгъала къатдыла.
Тобукъланыб джашамагъан Къарачай,
Юй ишлерге эринмеген Къарачай.

43
Кавказынга джол ачхынчы талмадынг,
Тиледиле, Азияда къалмадынг,
Юйлеринге башхаланы салдынг сен,
Джанынгы да джуртунг таба атдынг сен.
Къарачайым, сен элинге келгенсе,
Былайда да сен кёб кере ёлгенсе,
Мекямынгы кючлебдиле башхала,
Сатаргъа да унамайла ачхагъа.
Акъылынг да джюрегинги басады,
Чыгъыб келген кюн кёлюнгю джазады,
Юйдегинги чырмадынг да тонунга,
Юй ишлерге балта алдынг къолунга.
Ахыратдан туруб келген Къарачай,
Ата юйюнде киши болгъан Къарачай.

44
Юйле огъай, сен шахарла сюединг,
Кюрек алыб, кюрт къалауну кюрединг,
Киришледе джарыкъ лампа джандырдынг,
Ёзенле бла сют къобанла бардырдынг.
Он бармагъынг он кишиди хар ишде,
Он учаны биширесе бир тишде,
Тартхан ёгюз болгъанса да джуртунга,
Хар къамчи да къадалады сыртынга.
Минги Тауунг кёбню кёрген пелиуан,
Бузларындан сюегенди кериуан,
Кюнде къызсанг, санга джауум иеди,
Мыдах болсанг, къара булут киеди.
Ёрге турса, ат ёсдюрген Къарачай,
Бир олтурса, джюз бёрк этген Къарачай

45
Къарачайым, сени сыйынг тёппеде,
Уланларынг къыйын болгъан тёреде,
Узакъладан санга джолну салалла,
Бауурунгда джуммакъ болуб къалалла.
Сени тюнгюч инаралынг Солтанды,
Сирияда, Афганда да болгъанды,
Уллу кърал оноуланы этгенди,
Къуллугъун да хурмет табыб элтгенди.
Болмаз ауруу алгъанында аякъдан,
Тюнгюлюб ол джашау атлы къайыкъдан,
Тау элими бир кёрейим дегенди,
Къарачайгъа джетиб, джанын бергенди.
Деу джашына кёз джаш тёкген Къарачай,
Къууанч, бушуу эте билген Къарачай.

46
Джокъду сени тарихингде къыйсыгъынг,
Кюн таякъгъа ушаб сени къылыгъынг,
Къар бергеннге джылыу бере келгенсе,
Инджилгеннге эшигинги кергенсе.
Аманлыкъны игилик бла бакъгъанса,
Джумушакъдан джюрек ауруу табханса,
Ашыкъмалла кир тамгъангы джууаргъа,
Нюр бетингден къаргъаланы къууаргъа.
Терс кёчюрдюк, кеч, демейин турдула,
Хар бедишни барын санга къуйдула,
Чыдамынгы Минги Таугъа байладынг,
Джумдурукъну тюл, акъылны сайладынг.
Ачыуунгдан боран бургъан Къарачай,
Акъылманла къорлукъ къуйгъан Къарачай.

47
Къыркъ сегиз джыл теблендинг сен арада,
Джашауунг да саркъды къуджур къалада,
Адебинге, намысынга тийдиле,
Тилинг, дининг къара чепген кийдиле.
Апрель айны джыйырма бла алтысы
Джазыуунгу болду эмчек анасы.
Терс тюл эдинг, терс эдиле залимле,
Санга къабыр къазгъан джалгъан алимле.
Къарачайым, кёзлеринги ачханса,
Гыбы ауну бек узакъгъа атханса,
Сен тюзлюкню джангы туугъан баласы,
Бу ёмюрню сен эм ачы джарасы.
Джукъусундан кеч уяннган Къарачай,
Джукъланыргъа унамагъан Къарачай.

48
Малкъар бла бир анадан туугъанса,
Къарнашлыкъ да джюрютгенлей тургъанса,
Кёк сабанла кёб чагъарла арада,
Басхан кёрюр кюн тийгенин Марада.
Малкъар сени джюрегинги кесеги,
Сенде болгъан сюймекликни ёзеги,
Къууанчынга къууанч къошхан адамынг,
Бушууунгда тубан кючлер къарамын.
Ёмюрлени бирге атлай барырсыз,
Бир сабанда бир урлукъну салырсыз,
Тарих тауну бир бетинде джашарсыз,
Мындан ары мындан да бек ушарсыз.
Малкъарына дагъан болгъан Къарачай,
Аны бла отда кюйген Къарачай.

49
Чечен, ингуш санга эмчек къарнашла,
Джоллары да тамам санга ушашла.
Барыгъыз да бир арбада кетдигиз,
Бир кёзюуде бир азабны чекдигиз.
О, дуния, кёб айландынг сандалыб,
Алай энтда бу джашаугъа къадалыб,
Тураса сен ёмюрлени къойнунда,
Тамгъала да, саугъала да бойнунгда.
Джазыу чархы арымайын барады,
Кюндюз джарыкъ, кече уа къаб-къарады,
Къадар, джаным, бир джан аурут ахлума,
Кючюнг джетер, дау джокъ сени фахмунга.
Онгнганлагъа нёгер болгъун, Къарачай,
Муратынга джёнгер болгъун, Къарачай.

50
Джанкъылычдан чынгаб, сен джаш болсанг да,
Алтын-кюмюш хазналадан толсанг да,
Джулдузладан изин алыб келсенг да,
Сейирсинмем, не игилик кёрсенг да.
Ашхылыкъла сени ючюн туусунла,
Арбазынгдан къайгъыланы къуусунла,
Сыйрат джолну шыйых кибик ётгенсе,
Джыгъылтсала, ёрге тура келгенсе.
Миллионнга ат атагъын, Къарачай,
Сау дуниягъа кюнча тийгин, Къарачай,
Таркъаймагъан тенгиз болсун къарыуунг,
Тауунг бла бирге болсун джазыуунг.
Келген джолун унутмагъан Къарачай,
Бир инсаннга дерт тутмагъан Къарачай.

Мамчуланы Дина, 1991 дж.