Мен Кавказский элни мектебини 8-чи классында окъуйма. Анам Знаменка элденди. Биз ары кёб барабыз. Ары барыргъа бек сюеме. Анда джашагъан къарт анам бизни ашыгъыб сакълайды.
Ол атасы бла, анасы бла джашагъанды, алагъа къараб тургъанды. Ай медет, ала ауушхандыла. Мен аккамы танымайма: ол ауушханында мен гитче эдим. Аны юсюнден хапарлагъа уа сюйюб тынгылайма. Мухаммат Ата джурт къазауатда болгъанды, сермешиуледе джигитлик этгенди, талай саугъа алгъанды. Андан къайтханында, миллетине болушуб тургъанды. Азиядан къайтхан заманда къарыусузланы джолгъа къурашдырыб, вагонну башчысы болуб, адамланы кереклилерине къараб келгенди. Джуртубузгъа джыйылгъандан сора да, хаман элчилени джарсыуларына джараб тургъанды. Аны игилигин адамла унутмайдыла, эслеринде тутадыла.
Бюгюн а мен аннямы (анамы къарт анасыны) юсюнден да айтырым келеди. Мен аны бек сюе эдим. Ол Хурзукда уллу юйдегиде туугъанды. Анасын урушну аллында машина басыб, джети сабий ёксюз къаладыла. Надяхан, мени анамы къарт анасы, сабийледе эм тамада болгъанды. Аталары Хасан мал бла кюрешгенди, къошда тургъанды. Сабийлеге азыкъ келтириб, алагъа къайгъы этсе да, ызына кетмей болмагъанды. Надяхан гитчелерин инджитмей къараб тургъанды.
Уруш башланады. Хасанны урушха алмайдыла: фронтха ашарыкъ керекди деб. Къарачайлыла, бютеу миллетча, фронтха джылы кийим, ашарыкъ ашырыб турадыла, ачха джыядыла. Немчаланы къыстайдыла Кавказдан. Алай болгъанлыкъгъа ол джыл къачда къарачайлыланы джуртларындан кёчюредиле. Хасанны арбазына аскерле келгенлеринде, Надяхан: «Атам келмей, биз джукъгъа барлыкъ тюлбюз», – дейди. Солдатла аланы джазыкъсынадыла. «Атагъызгъа станцияда тюбериксиз. Мында киши къаллыкъ тюлдю», – дейдиле.
Ала сабийлеге болушадыла: кюбюрню бошатыб, ичин ашарыкъдан, амалсыз затладан толтурадыла. Машинагъа джюклерге болушадыла, бир ачыкъ джерге элтиб къуядыла. Алайда кёб адам болады. Сабийле бир-бирине къысыладыла. Насыбха, таныгъан, джууукъ джетген адамланы кёредиле. Кимден да бек къарт аналарына къууанадыла. Къарангы болгъанында, юйлерине къайтыб, джолгъа бир къой кеседиле, челек джау, къауузла аладыла. Элтген джерлеринде, тюзде, от этедиле, къойну биширедиле азыкъгъа. Тангнга дери машиналаны сакълайдыла.
Станциягъа элтгенлеринде, аталары келирми деб, тёгерекге къарайдыла. Надяхан, аталарын табмай, джылай тургъанлай, аны бёркюн кёрюб къояды. Хасан да юйдегисин излеб айланнганды. Узакъдан сабийлерин кёргенинде, бёркюн тешиб булгъагъанды…
Къыргъызияда аны тютюнню кебдирген складха къарауул этиб саладыла, бёлме да бередиле. Кёчгюнчюлюкде бютеу миллетча, была да кёб инджилгендиле. Гитче сабийле тели ауруудан ауругъандыла. Ала иги болгъанларында, Хасан бла уллу къызы ауруйдула. Юйге кетерге термиледиле, мында джашаргъа излемейдиле. Бир джолда, мал кюте тургъанлай, Хасанны джюреги тохтаб къалады…
Ання кёб зат сынагъанды, кёргенди. Ол кесини эгечлерин, къарнашларын аякъ юсюне салгъанды. Ала сау джашауларын анга разы болуб тургъандыла. Биз акканы, анняны да унутурукъ тюлбюз.
Эдиланы Эльнара,
Кавказский посёлокну орта школуну 8-чи классыны сохтасы.
