Аны ишине республиканы Башчысыны Администрациясыны тамадалары, Халкъ Джыйылыуну комитетлерини председателлери, шахар округла бла муниципал районланы башчылары къошулдула.
Темрезланы Рашид, 2017-чи джыл Къарачай-Черкесияны 25-джыллыгъын белгилеуню джылыча ётгенин айтыб, аны кёзюуюнде этилген джетишимледе тохтаб сёлешди.
- 2017-чи джылны 10 айында, - деди ол, - 2016-чы джылны 10 айы бла тенглешдиргенде, промышленность товарланы чыгъарыуну индекси 112,4 процентге ёсгенди. Бизни республиканы экономика тамалын къурагъан экинчи баш санагъат эл мюлкдю да, аны ёсюмю да промышленностдан артха къалмайды. Аны арт 3 джылда продукция хазырлау хыйсабы, 72 процентге кёлтюрюлюб, 32 миллиард сомгъа джетгенди. Санагъатны алай тутхучлу ёсерине, аны кибик быйыл да къылчыкълыладан уллу битим алынырына Россия Федерацияны Эл мюлк министерствосу бла Къарачай-Черкесияны Эл мюлк министерствосуну этген тюрлю-тюрлю джакълыкълары иги болушхандыла.
Къарачай-Черкесияны Башчысы айтхандан, промышленность бла эл мюлкню алай джетишимли ёсюб баргъанларыны кючлеринден арт алты джылны ичинде быйыл биринчи кере бюджетни профицити бла алыргъа къолдан келгенди. Ол хорламда уа, Темрезланы Рашид разы болуб чертгенден, республиканы финанс ведомствосунуча, аны бютеу министерстволары бла ведомстволарыны, Парламентни депутатларыны, кеси оноуларын кеслери этген джергили органланы башчыларыны уллу къыйынлары барды.
- Джылны джыл узуну боллукъ тюрлениулеге кёре, айхай да, биз 2018-чи джылгъа белгилеген баш сан кёргюзюмле тюрлене-тюрлене барлыкъдыла. Сёз ючюн, бюджетни джоюмуну кёргюзюмю тюрленникди. Алай а бизни кърал борчубузну, социал магъаналы ишлерибизни, аны кибик Россия Федерацияны Президентини май указларын толтурургъан заманда этген джоюмларыбызны джабаргъа берлик тёлеулерибизден къутулууну джоллары бюгюн огъуна баш финанс документибизде белгилениб турадыла. Аны бла да къалмай, анда бир джолгъа эки джылгъа тёленник ана капитал да белгиленнгенди, - деди КъЧР-ни Башчысы. – 2018-чи джыл биз дагъыда бир ишни баджарыргъа керекбиз. Ол Къарачай-Черкесияда эмда аны тышында иги окъугъан студентлеге республиканы Башчысыны стипендиясын бериуню орнуна салыу бла байламлы ишди. Мен мындан алда Москвада окъугъан студентле бла тюбешген заманда ала аллай тилек айтхан эдиле. Мен акъыл этгенден, биз ол тилекни толтурургъа керекбиз. Биз аны бла байламлы ол стипендияла бла грантланы алыргъа излегенле кимле болургъа боллукълары бла аланы ол студентлеге къаллай джетишимлери ючюн берирге кереклибизни джорукъларын джарашдырыргъа тыйыншлыбыз.
Аны себеби, деди ол, ала болджалларында тёленмеген тёренчилеринде адамла аны юсюнден тарыгъыуларын бизге олсагъатлай билдиредиле. Къайтарыб айтама: социал пособиеле бла тёлеулени иелерине заманында табдырыб турургъа керекди!
Къарачай-Черкесияны Башчысы билдиргенден, республикада гитче эмда орта бизнес бла кюрешиуню этимлилигин ёсдюрюуню, инвестицион политиканы андан ары игилендириуню ишлери да таймаздан бардырылгъанлай турадыла. Ол джаны бла джетишимлери бла КъЧР кеси да Шимал Кавказ федерал округда 1-чи орунну, Россияда 14-чю орунну алады. Аны бла бирге Къарачай-Черкесия Россия Федерацияны 11 кърал, республиканы 21 кърал программасын толтуруугъа къошулады. Къошулгъан бла да къалмай, иги джетишимле этеди. «2025-чи джыллада Шимал Кавказ федерал округну ёсдюрюуню» 3 инвестицион проектине киреди. Адыге-Хабль районда дженгил джетген терек бачхала салыуну 2 проекти толтурулады. Бютеулей да республикада аллай кёгет терекле 500 гектаргъа салынныкъдыла. «Хаммер фирма» деген ООО, сёз ючюн, республикада «Селекция-урлукъ, сынау-юлешиу аралыкъла ишлеу» деген инвестицион проектни толтургъанды. Быйыл да ол эки проектни толтурур муратлыды. 2017-чи джыл «Къарачай-Черкес Республикада ишлерин джангы башлагъан фермерлеге болушлукъ этиу» деген грантха 60 фермер, «Юйдеги малчылыкъ фермаланы ёсдюрюу» деген грантха да 69 фермер ие болгъанды.
- Мен акъыл этгенден, «2014-чю – 2017-чи джыллада эмда 2020-чы джылгъа дери кёзюуде элчи территорияланы тутхучлу ёсдюрюу» деген программа бизни республикада эм айтылгъан программады, - деди КъЧР-ни Башчысы, бизни элледе этилген ишлени юслеринден хапар берирге кёче. – Биз ол программагъа биринчи джыл къошулмайбыз. Ол программаны къурамында талай джылдан бери ишлей, биз эллени социал эмда инженер инфраструктураларын хайт деб игилендиргенбиз. Къуру 2017-чи джылны ичинде 4 элге газ тартханбыз. 13 муниципал къуралышха да суу келтириуню ишлерин бардыра турабыз. Бусагъатха биз ол джаны бла этерге белгилеген ишибизни 30 процентден асламгъа толтургъанбыз. Ёзге бюгюн, бу залда олтургъанланы бары да билгенден, республикада суу бла баджарыу бла байламлы джарсыуу болмагъан эл джокъну орнундады. Нечик десегиз, элледе суу баргъан быргъылагъа джарым ёмюрден артыкъ болгъанды да, аланы бирлерин ауушдурургъа бирлери джараусуз болуб, бу ишибизни бирден баджарыб къоярча мадар болмайды. Алай болгъанлыкъгъа биз элчилерибизни асыулу суу бла баджарыуну ишин не аз да сериуюн этмейбиз, этерик да тюлбюз. Аны тохтаусуз бардыргъанлай турлукъбуз.
Темрезланы Рашид, инженер коммуникацияланы юслеринден айта, хайырландырылгъан суу эмда электроэнергия ючюн заманында тёлерге кереклисин да эсге салды. Биз, деди ол, джангы джылны босагъасындан хайырландыргъан электроэнергиябызны багъасын 100 процентге толтуруб атлайбыз. Аны себебинден биз ол джаны бла округда алчыланы бирибиз.
КъЧР-ни Башчысы айтхандан, республика элчи джарыкълыкъ юйлеге реконструкция этиу бла «Элледе шахар таблыкъла къурау» деген проектлени толтуруу бла байламлы башлагъан ишлеринде да джетишимлерин къатлагъанлай келеди. Федерал эмда республикан бюджетлени ачхаларына 12 элчи джарыкълыкъ юйню не джаны бла да джангыртылгъаны, аны кибик 33 арбаз бла 7 парк зонаны ариу джарашдырылгъанлары ол затха толу шагъатлыкъ этедиле. Аны бла бирге ол, муниципалитетлени араларында эм иги джарашдырылгъан арбазла бла орамланы ачыкъларгъа деб баямланнган эришиу тыйыншлы джюрюш алмагъанын чертиб, бу ишни джангыдан къолгъа алыргъа чакъырды. Черкесск, Къарачай, Джёгетей Аягъы шахарланы орамларына-затларына рекламала салыуда джорукъ болмагъанын да айтды. Депутатладан, рекламаны юсюнден законнга къараб, ол ишде тыйыншлы джорукъ болурча этерлерин изледи.
- Джолланы джарашдырыу да элле бла шахарланы джарашдырыуду, - деди Темрезланы Рашид. – 2017-чи джылда да, бирси джылладача, талай джол объект ишленнгенди. Черкесск-Хабез, Зеленчук-Преградная джоллагъа ремонт этилгенди, Къобан сууну юсю бла бир кёпюр, Къобан районда 5 элни бир-бири бла байлагъан да бир кёпюр ишлениб, хайырланыугъа берилгендиле. 2018-чи джыл Черкесск шахарны къыбыла джаны бла ётген джолгъа, Буководан Архызгъа баргъан джолгъа реконструкция этилликди, Джёгетей Аягъына баргъан джол кенгертилликди, аны кибик Мысты сууладан Архыз курортха джол ишленникди. Ол ишлени къурулушларын Росавтодор бла Минтранс бардырлыкъдыла. Аны юсюнден ала бла тыйыншлы келишиуле этилгендиле. Аланы смета документлерин заманында джарашдырыб, ол ишлени кечикдирмей бардырыб башларгъа керекди. Учкулан ёзеннге газ тартыу бла «Къарачай шахар-Доммай» газ магистралны къурулушлары да артха къалдырылмазлыкъ ишледиле.
КъЧР-ни Башчысы, арт кёзюуде билим бериу учреждениеле бла сабий садла ишлеу да дженгил джюрюш бла баргъанларын чертиб, юлгюге Къара-Паго элде «школ+сабий сад» деген комплекс, Черкесск шахарда 3 сабий сад бла спорткомплекс, Гитче Зеленчук, Псаучье-Дахе, Холодный Родник элледе, аны кибик республиканы башха джерлеринде сабий клиника больница, Онкология аралыкъ, бютеулей да 21 социал магъаналы объект ишленнгенин юлгюге келтирди. Бу джашау магъаналы ишле Россия Федерацияны Президенти В. Путинни май указларын толтуруу бла къысха байламлы баджарылгъанларын айырыб чертди.
- Аллыбызда джыллада саулукъ сакълауну ёсдюрюуге, ана бла сабийге джакълыкъ этиуге уллу эс бёлюннюкдю, - деди ол. – Аллай излем салгъанды, кесигиз билгенден, къралны Президенти В. Путин. Эсигизде болур, 2017-чи джыл бизде Саулукъ сакълауну джылы этилиб баямланнган эди да, ол джетишимли ётгенди. Ол джаны бла уллу иш бардыргъанлары ючюн республиканы Правительствосуна, КъЧР-де Саулукъ сакълау министерствогъа, медицина учреждениелени къуллукъчуларына джюрек разылыгъымы билдиреме. Саулукъ сакълауну джылын бардыра, биз бу санагъатны джетишимлерин, «къарыусуз джерлерин» да толу ачыкълагъанбыз. Бу санагъатны къалайларына аслам эс бёлюрге кереклибизни билебиз. Алайды да, мындан ары да биз федерал министерствола бла, Россияны вице-премьери Голодец Ольга Юрьевна бла къысха байламлылыкъда тири ишлерге тыйыншлыбыз.
Андан ары сёзюнде КъЧР-ни Башчысы, Россия Федерацияны Президенти В. Путин социал джаны бла къорууланмагъан адамлагъа, сакъатла бла ветеранлагъа, кёб сабийли юйдегилеге болушууну, аны кибик школлада эки смена бла окъутууну тохтатыуну юслеринден указлагъа къол салгъанын айтыб, министерствола бла ведомстволаны тамадаларын аланы толтурууну ишлерине къызыныб къошулургъа чакъырды. Алача ишлени джашауда толтуруу бла байламлы этиллик джоюмланы джабаргъа деб муниципал къуралышланы бюджетлерине 30 миллион сомдан артыкъ ачха джибериллигин билдирди. Аны бла да къалмай, джергили бюджетлени баланслылыкъларын баджарыргъа болушур мурат бла да мунципал къуралышлагъа республикан бюджетден 81,3 миллион сом болушлукъ этиллигин айтды.
- Алай бла, - деди Темрезланы Рашид, - 2018-чи джыл гитче Джуртубуз Къарачай-Черкесияны адамларыны джашау дараджаларын андан ары ёсдюрюр мурат бла биз толтурургъа кесибизге уллу борчла алабыз. Уллу борчланы толтурур ючюн а уллу къурамлылыкъ керекди. Ол себебден джангы джылны къурамлы башлауда барыгъызгъа да этимлилик, джетишимле теджейме. Джангы джыл барыбызгъа да огъур бла, къууанч бла келсин.
