Туристле сюйген къонакъбай болгъандыКъарачай-Черкесия арт кёзюуде, къралны башчылары айтханча, Россия Федерацияны эм рахат, эм алгъа уруб баргъан регионларыны бири болгъанды. Республиканы алай ёсерине промышленность бла эл мюлкча, туризм да уллу болушханды. Аны себеби арт 5 джылда, «Архыз» курорт да къошулуб, туризм Къарачай-Черкесияны ючюнчю баш санагъаты болгъанды.
КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид кёб болмай бардыргъан джыйылыуларыны биринде айтханча, бюгюн «Архыз» курорт орналгъан джерде алгъаракъда джукъ да болмагъанды. Ол республиканы турист учреждениелерини тизимине киргенли бери уа джыл сайын мингле бла адамла келиб солуйдула, кюч-къарыу аладыла.
Аланы бери не зат тартады? Биринчиси, кърал башчылагъа дери кёбле мюкюл этгенча, хауасыны тазалыгъы бла джумушакълыгъы; экинчиси, мында эртделеден бери бир-бирлери бла джарашыулукъда джашаб келген, бир-бири сыйларын, намысларын ёргеде тутхан буруннгу миллетлени келечилерини къонакъларына керти къонакъбайлача джылы тюбей билгенлери; ючюнчюсю, бери солургъа келгенле курортлада ётдюрген кюнлерин не джаны бла да зауукълу ётдюрюрча таблыкъла этиу; неден да алгъа уа тау лыжа спортну иги айныгъаны.
Къарачай-Черкесияда курортланы алай ёсе, кенгере баргъанлары федерал властланы къайгъырыулары бла, аны кибик республиканы башчыларыны джигерликлери бла байламлыдыла.
Россия Федерацияны Президентини Шимал Кавказ федерал округда Толу эркинликли келечиси Белавенцев Олег мындан алда Пятигорск шахарда бардыргъан джыйылыуунда айтхандан, къралны башчылыгъы округда, аны ичинде КъЧР-де туризмни андан ары ёсдюрюуге багъышлаб энтда талай магъаналы бегим алгъанды. Юлгюге да ол РФ-ны Президентини аманаты бла округну территориясында джангы курортла ишлеуню проекти толтурула тургъанын айтханды. Ол курортла, бусагъатхы медицина керекле бла баджарылыб, дуния дараджалы солуу-багъыу учреждениеле боллукъдула. Алада тау лыжа спорт да уллу орун аллыкъды. Къралны башчысы кёб болмай Правительствону членлери бла бардыргъан джыйылыулада Шимал Кавказны, аны ичинде Къарачай-Черкесияны турист инфраструктурасын бусагъатхы излемни дараджасына чыгъарыб, 2021-чи джылгъы къыш курортланы бири этерге борч салгъанды. РФ-ны Правительствосуну Председатели Медведев Дмитрий да, Правительство комиссияны быйыл мартда Ессентуки шахарда болгъан джыйылыуунда округну социал-экономика ёсюмюню джашау магъаналы ишлерин сюзюб, туризмни ёсдюрюу джаны бла толтурургъа керекли джумушланы белгилегенди.
- Ол джыйылыуда Правительствону Председатели Д. Медведев билдиргенден, арт эки джылда тау лыжа секторгъа келиб солугъан туристле 500 минг адамгъа кёб болгъандыла. Алай а, ол секторну андан ары ёсдюрюр ючюн, аны инфраструктурасын андан эсе иги этерге, орта класслы джангы къонакъ юйле бла пансионатла, турист базала, медицина болушлукъну, спорт кереклени прокатха бериуню объектлери ишленирге керекдиле. Аллай объектле къызыу ишлене да турадыла, - дегенди Белавенцев Олег.
Джыйылыуда туристлени аслам келирлерине тыйгъыч болгъан проблемаланы къоратыуну джолларыны юслеринден да сёлешиннгенди.
Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид, анда сёлеше, бизни республика округда къой эсенг, саулай къралда туристле эм кёб келген джерлени бири болгъанын чертгенди. Ол айтхандан, КъЧР-де курортланы ёсдюрюуню ишлери, тохтамай, таймаздан барыб турадыла. Доммайда, сёз ючюн, тау лыжа джолла кенгертилгендиле, келир джыл сыртлагъа къар тёшеучю система, джангы подъёмник, къонакъ юй ишлерге белгиленнгендиле. Ала ишлениб бошасала, бизни бютеусезон курортларыбызгъа бусагъатдан эсе талай кереге кёб турист келликди.
Джангы джылны аллындан башлаб «Архыз» бла «Доммай» курортлагъа туристле кёбден кёб келедиле. Курортла да алагъа тыйыншлысыча хазырланыб тюбейдиле.
Республика юбилейин белгилегенди25 джыл, республиканы къой эсенг, энчи адамны джашауунда да алай уллу болджал тюлдю. Алай болса да Къарачай-Черкес Республика аны кесини эм уллу, эм сыйлы байрамынча белгилегенди.
Республика болууну аллы 95 джылны мындан алгъа автоном область къуралыуудан башланнганды. Ол заманны ичинде Къарачай-Черкесия къуралыу бла бегиуню кёб джыллагъа созулгъан узун, къыйын джолун ётгенди. Аны талай тёлюсю бир-бирин ауушдургъанды. Республика, бюгюннгю дараджасына джетер ючюн, бютеу Россияча, класс кюрешни отлу джолларындан коллективизацияны, индустриализацияны чакъларындан да ётерге, къолгъа сауут алыб, Уллу Ата джурт къазауатда кърал бла бирге къанлы душманнга къаршчы сермеширге, артда къазауат ойгъан мюлкню орнуна салыр ючюн кюреширге, промышленность предприятиеле, колхозла-совхозла къураргъа, адамларын джангыча ишлерге юретирге керек болгъанды. Ол кюрешге, аллында автоном областны, артдаракъда республиканы бютеу миллетлерини барыны келечилери тири къошулгъандыла.
Бюгюн толу ауаз бла айтыб бегитирге боллукъду: Россияны этегинде къуралгъан Къарачай-Черкесия, бусагъатдагъы ёсюмню аралыкъларыны бири болуб, урунууда, джангы технологияланы ишде хайырландырыуда, илмуда, культурада, социал джашауда уллу джетишимле эте келеди. Аты да къралны ичинде, тышында да иги бла айтылады. Аны себебли бизни таурухлу джерлерибизни кёрюрге, бизни таза хауалы курортларыбызда солургъа джер джюзюню хар джеринден да келедиле.
Къарачай-Черкесияны 25-джыллыкъ юбилейи бизни, бу регионда джашагъан адамланы барыны эслеринде эм джарыкъ, эм сыйлы байрамланы бирича къалыб, кёб заманны бизни джангы хорламлагъа учундургъанлай турлукъду.
Энтда унутулмай турады
2017-чи джылны 3-чю майы бюгюн да кёблени эслериндеди. Ол кюн Къарачай шахарда Репрессиялада ачыгъан къарачайлылагъа салыннган эсгериуню мемориал комплексни аллында майданнга мингле бла адамла джыйылгъан эдиле. Ала бери къарачай халкъны ата-бабасыны Джуртуна къайтханыны 60-джыллыгъын белгилерге келген эдиле.
Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид, трибунадан сёлеше, 1943-чю джыл ноябрны 2-де, оккупантлагъа джакълыкъ этгенди, деген джалгъан терслеу бла терслиги болмагъан къарачай халкъны Орта Азия бла Къазахстаннга кёчюргенлерин айтады. Аланы ол джерледе, хауа, суу джарашмай, ачлыкъ-джаланнгачлыкъ, ишни къыйынлыгъы, адамны сыйын тюшюрген, джюрегин сындыргъан сёз татыб, сансыз-санаусуз джарсыулагъа тюбегенлерин, алай а инсанлыкъ халилерин тас этмегенлерин чертеди. «Алай болса да къарачайлыла, кишиге да дерт тутмай, къайсы миллетни адамлары бла да джарашыулукъда джашайдыла, къралгъа да халал къуллукъ этедиле. Аланы ол шартлары уа кеслерини да адамлыкъ сыйларын ёсдюрюрге, тургъан джерлерини керти иелери болуб, хар ким бла да шохлукъда-келишмекликде джашаргъа болушадыла», - дегенди. Къралны ышаннгылы адамлары болгъанлай турургъа да чакъыргъанды.
Ол кюн алайда уллу байрам болуб концертле да кёргюзюлгендиле, спорт эришиуле да болгъандыла.
Майны 3-де къарачай халкъны Джуртуна къайтханыны байрамын республиканы бирси шахарлары бла эллеринде да этгендиле.
Сабий ауазла эшитиледиле
Ючкекен элни Къамиш Къулакъ тийресини эм кёб адам джашагъан джеринде «Радуга» деген джангы сабий сад ишлеб, аны талай айны мындан алда хайырланыугъа бергендиле.
Бусагъат заманны излемлерин толу толтургъан бу аламат сабий сад анга джюрюгенлени мында ётдюрген джыллары аланы эслеринде эм зауукълу джылларыча къалырча таб да, ариу да ишленнгенди. Ол кеси да билим бериуню бусагъатхы комплексини бир кесегиди. Комплексни къурамына уа, ол сабий саддан сора да былтыр сентябрны 1-де хайырланыугъа берилген, 408 сохтагъа орну болгъан орта школ да киреди.
«Радуга» 3250 квадрат метр джерни алады. Аны 8 группагъа джораланнган кенг эмда таб джарашдырылгъан аламат комнаталары бардыла. Алада сабийлеге зауукълу турурча, ёсерча, билим алырча таблыкъла къуралгъандыла.
Садикни 5000 квадрат метр джерни алгъан арбазында да ариу беседкала ишленнгендиле. Ойнаргъа керекли материалла бардыла. Арбазында, сабий джыгъылса, джугъу ачымаз, хата джетмез ючюн, тюблерине джумушакъ материалла тёшелген 9 ойнаучу площадка къуралгъанды.
Арт 5 джылда Гитче Къарачай районда «Радуга» хайырланыугъа тёртюнчю сабий учреждение болуб берилгенди. Кеси да Россия Федерацияны Президенти В. Путинни май указларын толтуруу бла байламлы ишленнгенди.
Джангы санагъат ачылгъанды
2017-чи джыл КъЧР-де дженгил ёсюб, дженгил джетген кёгет терек бачха салыуну ишин андан ары бардырыуну джылы болгъанды. Бу джангы санагъат бизде «Къарачай-Черкес Республикада кёгет терек бачха салыу» деген инвестицион проектни толтурууну тамалында къуралгъанды.
«Бизни бу затны юсюнде баш муратыбыз саулай Къарачай-Черкесияда, кёгет терек бачха санагъатны джангыдан джашнатыб, адамларыбызны учуз, алай а асыулу эмда татлы кёгетле бла толу баджарыуду, республикада джашагъанлагъа иш орунла ачыуду», - дегенди Темрезланы Рашид, джангы санагъатны хайырыны юсюнден сёлеше.
Республиканы къалайыны да хауа болуму бирча игиди, адам кючю джетишимлиди, ол себебден аны къайсы районунда да терек бачхала къурар мадар барды. Къарачай-Черкесияны дженгил ёсюб, дженгил битим берген тереклени бютеу республикагъа джайыу джаны бла бардыргъан ишин Россияны эл мюлк министри Ткачев Александр да джакълагъанды.
КъЧР-ни Башчысы, аны юсюнден айта: «Алай бла биз Россияны Президенти Путин Владимир Владимировични эл мюлкню, артыкъ да бек дженгил джетиб, дженгил битим берген кёгет бачхала къурау джаны бла стратегия башламчылыкъларын толтурур джанындан къаджыкъмай кюреширикбиз», - дегенди.
«Къарачай-Черкесияны кёгет терек бачхалары» деген ООО-ну баш директору Чернов Владимир кеси башчылыкъ этген эл мюлк предприятие 2017-чи джыл бачхасыны хар гектарындан 5 тоннадан аслам алма джыйгъанды. Ол аны биринчи битими болгъанды. Джангы терекле орнатыу 2018-чи джылны джазы бла къачында да барлыкъды. Алай бла республиканы районларында кёгет терек бачхала 500 гектар джерни аллыкъдыла. Бюгюнлюкде Къарачай-Черкесияны тюрлю-тюрлю районларында 80 гектар чакълы бир джерге орнатылгъандыла дженгил джетиб, дженгил битим берлик терекчикле.
«Къарачай-Черкесияны кёгет терек бачхалары» деген ООО-да бюгюнлюкде 80 адам ишлейди. Сезон ишлеге да 100-ге джууукъ адам алынныкъды.
Бу эл мюлк предприятиеде кёгетлени сакълагъан хранилище ишлерге да белгиленнгенди.
Алайды да, КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид мурат этгенден, терек бачхала бла уллу компанияла бла бирге энчи бачхала тутханла да кюреширикдиле. Ала ол ишлеринден хайыр да табарыкъдыла.
Эки джанына да хайырлы тюбешиуОзгъан джылны ахыр сюреминде Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид МГИМО-да бизни республиканы Москвада джашагъан эмда окъугъан студентлери бла тюбешгенди. Ол тюбешиу «соруу-джууаб» халда ётгенди.
КъЧР-ни Башчысы, ара шахарда республиканы джаш тёлюсюню келечилери бла ушагъын башлай, ала гитче джуртлары Къарачай-Черкесияны, аны кибик бютеу Россияны ёсдюрюуге тыйыншлы юлюшлерин къошар ючюн кюрешириклерине ышаннганын билдиргенди. Къарачай-Черкесия бла таймаздан иш джюрютюб тургъаны ючюн МГИМО-ну башчылыгъына да бюсюреу этгенди.
Студентле республиканы Башчысына Къарачай-Черкесияны социал-экономика джашауу, промышленность, эл мюлк, турист санагъатлары къалай ёсе баргъанларын соргъандыла. Ол да алагъа тыйыншлы джууабла бергенди.
- Сёз ючюн, багъыу-профилактика учреждениелерибизни юслеринден айтсакъ, арт 2 джылда КъЧР-де 42 фельдшер-акушер пункт ишленнгенди, - дегенди Темрезланы Рашид. – Башха санагъатлада да къууанырча джетишимлерибиз бардыла. Этер ишлерибиз да кёбдюле.
Ол студентлени школлада ана тиллени окъутуу бла, «Черкесск-Адлер» деген автоджолну ишлеу бла, Эшкакон водохранилищени сакълау бла, МГИМО-ну болушлугъу бла эки арада иш джюрютюрюк Шимал Кавказ агентствону джарашдырыу бла, келир джылдан башлаб джашла бла къызланы баш окъуу заведениелеге целевой направлениеле бла джибериуню джоругъуну тюрленниги бла, КъЧР-ден барыб, Москвада, къралны башха шахарларында окъуб чыкъгъан джаш усталаны резервлерин къурау бла байламлы соргъанларына да тынгылы джууабла бергенди. Республиканы андан ары ёсдюрюу джаны бла мындан ары кёзюуде баджарыллыкъ ишледе тохтаб сёлешгенди. Студентлени айтханларына да эс бёлюб тынгылагъанды.
Алай бла КъЧР-ни Башчысыны ол тюбешиую республикан властла бла Къарачай-Черкесияны москвачы джаш тёлюсюню араларында байламлылыкъны кючлю этерге болушханды.
Ёсюмню джолундадыМындан алда Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни Джёгетей Аягъы районну администрациясыны башчысы Лайпанланы Мурат бла тюбешиую болуб, ол аны бла муниципалитетни 2017-чи джылда социал-экономика ёсюмюню эсеблерин сюзгенди.
Эки джаны да бир аууздан чертгенден, районну ётген джылда баш кёргюзюмлери къууанырчадыла. Мында Россия Федерацияны Президенти В. В. Путинни май указларын толтуруу бла байламлы белгиленнген ишле башдан аякъ толгъандыла. Алай демеклик Джёгетей Аягъы шахарны Московский микрорайонунда парк зона ариу джарашдырылгъанды, районну эллеринде Культураны юч къаласы джангыртылгъандыла, аны кибик башха джумушла этилгендиле. Мында районну социал инфраструктурасын андан ары ёсдюрюу да иги джюрюш алгъанды.
Аланы юслеринден айта, Темрезланы Рашид районну башчысыны эсин мында орналгъан эллени суу кереклилерин баджарыу администрацияны баш ишлерини бири болгъанына бёлдюрдю. Лайпанланы Муратдан аны толтурур мадарла этеригин да изледи.
Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид Джёгетей Аягъы район гитче эмда орта бизнесни ёсдюрюуню республикан программаларына тири къошулургъа кереклисин да айтханды. Неден да алгъа, дегенди ол, бу иш мында эл мюлк бла, алай демеклик адамла не джумушла бла кюреше эселе, ала бла къысха байламлы болургъа керекдиле.
Районну администрациясы республиканы Башчысы айтхан затланы джашауда толтуруу джаны бла кёб тюрлю иш бардыргъанды, мындан ары да бардыргъанлай турлукъду, дегенди Лайпанланы Мурат бизни бла ушагъында. Районуну джамагъатын Джангы джыл бла алгъышлай, анга 2018-чи джылда да уллу джетишимле теджегенди.
ХУБИЙЛАНЫ Абу-Хасан.
{jcomments}
