Никкол (июнь) айны 4-де «Къарачай» газетни редакциясында  белгили алимле бла тюбешиу болду. Бизге къонакъгъа химия илмуланы доктору, профессор, ДНК-генеалогияны академиясыны президенти Клёсов Анатолий, филология илмуланы кандидаты, лингвист, эски тилле бла маданиятланы устасы, тюркчю Глашланы Ахмат, техника илмуланы доктору, РФ-ны Правительствосунда финанс университетни профессору, Аскер академияны член-корреспонденти Къочхарланы Азрет келген эдиле. 

Бу алимлени ушакъларын интернетде эшите туруучан эдик. Бютюн да бек, къарачай-малкъар миллетни ата-бабаларыны юслеринден тарих хапарларына сюйюб тынгылаучан эдик. Бюгюн а, кеслери бла тюбешиб, тёрт сагъатдан артыкъны ушакъ этерге таблыкъ тюшгени кёб сейир хапарны билирге амал берди.

– Мен былайда болгъаныма, сизни бла тынышханыма бек къууандым. Бек эртдеден бери да бу джуртлагъа келирге излеб, келелмей тура эдим. Бютюн да бек, 2014-чю джыл Москвада илмуланы академиясында сизни миллетни юсюнден бардырылгъан илму конференциядан сора, адамларыгъыз бла шагъырей болгъанымда,  тамам кёзюм къараб тура эди бери келирге, – деб башлады сёзюн Клёсов. – Ол конференция кеси да бек сейир, бек «исси» ётген эди, эсимде кёб зат къалгъанды. Ол кёзюуледе мен бу иш бла кюрешиб башлагъанлы алай кёб болмай эди да, джангы затха уа кёбле къаршчы туруб къаладыла. Меннге да айтхан эдиле, «илмула академияны мекямында ДНК-генеалогия деген сёзле эшитилгени бек уллу джарсыуду», деб.

Илмуну бу джанына бусагъатда кёбден кёб эс бёле барадыла, – дейди Анатолий Алексеевич. – Адамла бек излейдиле кеслерини тамырларын билирге. Бек уллу къуллукълада ишлеген адамла этдиредиле ДНК-анализле. Алай а, джол бериб къоялмайдыла бу илмугъа. Алкъын «бишмегендиле», анга бираз заман керекди…

Сёзсюз да, биз да кесибизни миллетни юсюнден айырыб аслам билирге ашыкъдыкъ.

– Къайсы тукъумданды  къарачай-малкъар миллет? Къайсы миллетле бла джууукъду ДНК бла къарасакъ?

– Сау дуния башында, бютеу джер джюзюню адамларында, ДНК-генеалогия бла, къуру джыйырма тукъум (род) барды, ала А-дан  К-гъа дери харифле бла белгиленедиле.  Алагъа гаплогруппа дейдиле. Тинтген  сагъатда къарачай-малкъар миллетде «R1а» бла «J2» тукъум чыкъгъанды. Кеслерин аланлагъа  санагъан тегейлиледе къуру  «J2»  барды.  Энди аны терен тинтиб, аланлада R1а болгъаны ачыкъланса, къарачай-малкъар миллет аланла болгъаны, тегейлилени алагъа джууукъ да джетмегенлери айгъакъланныкъды. Аланлада R1a болмай, J2 болса, ол сагъатда тегейлиледе да алан къан болгъаны билинникди, къарачай-малкъар миллет бла тегейлилени къачан эсе да бир аталары  болгъаны кёрюннюкдю.

– Къалай ачыкъларгъа, тинтерге боллукъду?

– Тынч иш тюлдю. Алай болса да, барды мадар ачыкъларгъа.  Аланланы къабырларындан, кешенелеринден сюеклени алыб, тинтерге керекди – ДНК анализ этерге. Бусагъатда аз-аз кюрешгенле бардыла. Акъыртын барады иш.  Ол эсеблеге кёре, бюгюннгю къарачай-малкъар миллетни адамларында  аланланы къаны болгъаны ачыкъланады. Аны кибик, 5-7 минг джыл мындан алгъа джашагъан скифледе тюбеген тукъумла (гаплогруппала) да барды. Скифлени бир къаууму аланла болургъа да болур. Миллетле бир-бирине къатыша баргъандыла къачан да. Аны барын да тюзюча белгили этер ючюн, асламыракъ эсгертмени тинтерге тыйыншлыды, археологла джарашдырыб джазаргъа керекдиле, къайсы джыл къайсы халкъ джашагъанын, тинтилген ажымсыз ол халкъдан болгъанын, д.а.к.

– Кечирек заманланы алсакъ, Х-чу ёмюрлени, аланлада скиф къан да, Кавказда джашагъан башха миллетлени къаны да болургъа боллукъду. Скифлени, аланланы  аскер кийимлерин, аскер кереклерин башхала да алгъандыла, алагъа ушаргъа излегендиле. Ол себебден, Анатолий Алексеевич айтханча, керти да кёб эсгертмени тинтиб, хар бирине энчи къагъыт (паспорт) джазыб джарашдырыргъа кереди. Ол ишни билимлери уллу болгъан археологла баджараллыкъдыла, – дейди Глашланы Ахмат

– Тинтиуле бла къайсы ёмюрлеге джетгенсиз?

–  Ол джыйырма тукъумну къайдан чыкъгъанын бир «терекге» салгъанымда 64 минг джылны мындан алгъаны кёргюзеди, къуру 64 минг джыл. Ол кёзюуледе, геологла айтханнга кёре, кёкден бир уллу таш (метеорит) тюшгенди Шош тенгизге.  Сууну толкъунлары 10-11 километрге джетгендиле. Аллай толкъунла уа джашауну къурутадыла.  Ол кёзюуде дунияны суу басхан эсе да, ары дери уа кимле джашагъандыла?  Соруула кёб. Тинтиллик затла андан да кёб...

Айтханыбызча, талай сагъатны баргъан ушакъда алимледен кёб сейир хапар эшитдик. Анатолий Алексеевич миллетибизге бек уллу сый бериб сёлешди, иги терен тамырлы миллет болгъаныбызны, бу джуртлада бурундан джашагъаныбызны чертди.   Ашхы адетлерибизни сагъыннган сагъатда, джети атагъа дери санагъаныбызгъа айырыб бюсюреу этди.  Кеси 14-чю атагъа дери  «терегин» тинтиб ачыкълагъанын да айтды.

Тукъумну башчысына дери ачыкълау бизде ашхы адетди. Миллетибизни тамырлары терен, тарихи бай, тин хазнасы чексиз болгъанына кёб илму тинтиуле шагъатлыкъ этедиле, энтда ачыкълана барлыкъ да кёб сейир зат сакълайды халкъыбызны. Ётген заман къууандырырчады, келлик заманнга тилибизни, динибизни, джуртубузну, ашхы адетлерибизни сакълаб атлаялсакъ эди…

Къоркъмазланы Салима.