Бир джерде кёб ишлеген адам ишини эбине тюшгенине сёз джокъду. Аны бла бирге, ол аны джик-джигине дери тындырмаса, бир сылтау бла андан баш аллыкъ болур эдиле, деген оюм да барды.

Ким да билгенден, къуллукъда ишлеген адамла бирер тюрлю боладыла. Кими ишин этерге керек болгъаны ючюн этеди, кими, ишинден эсе, кесини энчи джашауун баш салады, кими энчи иш бла кърал джумушуна бирчаракъ къарайды, кими уа, уллу джууаблылыкъны сезиб, анга берилген ишни айыбсыз толтурур ючюн, джанын-къанын аямай кюрешеди, кими ишин асыры сюйгенден ол аны джашаууну магъанасы болуб къалады. Алайды, «хар кимни башы башхача, акъылы да башхады», дуниягъа къарамы да бирча тюлдю.
Миллетни, къралны алларында бир джумушну тындырыргъа деб борч алгъан эсенг, ол затны бет джарыкълы эталсанг, сёзсюз да, джамагъатдан бюсюреу табаса, кесинги джюрегинг да хош болады, джашауну татыуун, магъанасын да ангыларча боласа. Мен хапарын айтыргъа излеген къызны республикада кёбле таныйдыла. Ол кесини ишин тыйыншлысыча тындыргъанын, аны неден да баш салгъанын, бютеу билимин-кючюн эмда къарыуун салыб аны деменгили тындырыр ючюн кюрешгенин биргесине ишлегенле, аны аллына джумушлары бла баргъанла, джууукълары-тенглери ариу биледиле.
Аны ол шартына аллында сейирсиннген эселе да, энди юрениб бошагъандыла. Сёз Къарачай-Черкес Республиканы урунуу бла социал ёсюмюню министрини орунбасары Хубийланы Къурманны къызы Фатиманы юсюнден барады.
Ол 1965-чи джыл алтотур (март) айны 17-де Ставрополь крайны Уруп районуну Подскальный элинде туугъанды. Алты сабийни бири болуб ёсгени себебли, гитчелигинден огъуна ишни «татыуун» ангылагъанды. Юйдегиде уллугъа тынгылагъан, гитчеге юретген, хоншу-тийре бла келишиб джашагъан, адебни-намысны тутхан адет болгъанды. Сабий заманындан башлаб, Фатиманы кесин тутханы да, кийиннгени да, атлагъаны-джюрюгени да юлгюге айтырча болгъанды.
Школ джылларында огъуна Фатима, иги окъугъаны бла бирге, джамагъат ишлеге да тири къошулуб тургъанды. Орта школну тауусхандан сора, ол «Лаба» совхозда комсомол организацияны секретары болуб эки джыл ишлегенди – 1983-чю – 1985-чи джыллада.
Андан сора аны Москвада ВЛКСМ-ни Ара комитетинде Баш комсомол школгъа ашырадыла. Къралдан къой эсенг, ары окъургъа тыш къралладан джаш адамла келиб тургъандыла – джаш адамланы ичлеринден эм игилени ашыргъандыла. Сёз ючюн, бюгюнлюкде атлары джамагъатха белгили тарихчи, алгъыннгы министр, бюгюнлюкде КъЧР-ни Миллет ишлерини, кёбчюлюк коммуникацияла бла басманы хакъындан министерствосуну джууаблы къуллукъчусу Хатууланы Рашид, Гитче Къарачай районда администрацияны башчысыны орунбасары Гналаны Асият да ол школну бошагъандыла. Алайды да, Фатима 1990-чы джыл, Баш комсомол школну тауусуб, баш билим алыб, туугъан джуртуна къайтады.
Ол джыллада аны бла бирге окъугъанла бюгюнлюкде Эресейни джер-джеринде джууаблы къуллукълада ишлейдиле – Фатима ала бла байламлылыгъын тас этмегени да аны тенглик, шохлукъ тута билгенине шагъатлыкъды. Аны комсомолну область комитетини комсомол организацияла бла байламлы бёлюмюне инструктор этиб аладыла. Ол алайда 1992-чи джылгъа дери ишлейди. Андан сора кърал чачылыб, комсомол организацияла кеслерини ишлерин тохтатадыла.
Алай а билимли, болумлу таулу къыз ишсиз къалмайды – аны Къарачай-Черкес Республиканы Джамагъатны социал джаны бла къоруулагъан управлениесине инструктор этиб саладыла. 1992-чи джылдан 1995-чи джылгъа дери ол алайда ишин бет джарыкълы тындырыб урунады. 1995-чи джылны байрым (февраль) айында аны Къарачай-Черкес Республиканы урунуу бла социал ёсюмюню министрини орунбасары къуллукъгъа теджейдиле.
– Аллында бу ишге кёчюрюрге излегенлеринде, аякъ тиреб тохтадым, – деб эсине тюшюреди Фатима. – Джангы къуралгъан республикада иш кёб эди. Огъай, ишни ауурлугъундан къоркъгъанлыгъым тюл эди, джууаблылыкъ уллу болгъанын ангылай эдим, аллыма келген адамланы кёллерине джеталырмамы деб, сагъыш этген эдим.
Фатима арсар болуб тургъан заманда анга болушлукъгъа акъыллы анасы, тамада къарнашлары, эгечлери джетедиле.
– Сенден тамадала сеннге ол къуллукъну ышана эселе, бир зат ангылай болурла. Аланы мыдах этме, адам, къаст этиб кюрешсе, не къыйын ишни да эталлыкъды. Билмегенинг, ангыламагъанынг болса, алагъа сорурса, ала сеннге болушурукъларына ийнан. Атанг сау болса, мен айтханны айтырыкъ эди… – дейди анасы Байдымат.
Къарнашы Рашид да гитче эгечине кёл береди, аны бла бирге анга аллай уллу эмда джууаблы къуллукъну теджегенлерине къууаннган, ёхтемленнген да этеди.
Фатима, аланы айтханларындан чыкъмай, джангы кабинетни эшигин ачады.
Бёлек кюнден анга кесини джумушу бла уллайгъан эркиши келеди – Уллу Ата джурт къазауатны ветераны. Фатима, анга бек джарыкъ тюбеб, столну аллында шиндикге олтуртады. Таянчакъ шиндикге (креслогъа) олтуруб тургъан къызны эсине анасыны сёзлери тюшедиле.
– Сени ишинг джыллары келген адамла бла, инджилиб джашагъанла бла байламлыды, – деген эди Байдымат. – Ала сени аллынга келселе, аланы тюз шиндикге олтуртуб, кесинг, аланы сабийлери тенгли бир, алагъа таянчакъ шиндикге олтурубму къарарыкъса?! Ол ушагъыусузду, сеннге да тюз шиндикге олтурургъа керекди. Ол заманда сен алагъа джууукъ боллукъса, ала сени айтханынга ийнаннган этерикдиле…
Фатима, эрлай ёрге туруб, таянчакъ шиндикден къобуб, къартны къатында тюз шиндикге олтуруб, аны хапарына тынгылайды. Къарт джумушун айтыб бошагъынчы, аны бёлмейди. Айтыб бошагъанында, законну тамалында анга болушургъа мадар болгъанын да ангылатыб, кёлюн басады. Къарт, орунбасарны кабинетинде конфетле бла чай да ичиб, бек разы болуб кетеди. Айтханыча, Фатима анга болушхан да этеди. Быллай юлгюле билимли, адебли, намыслы таулу къызны джашауунда бек кёбдюле.
Алайды, Фатиманы иши социал джаны бла болушлукъ керекли адамла бла байламлыды. Бу ишине аны джумушакъ джюреги, джууаш халиси да иги келишедиле. Аны баш мураты хар кимге да болушууду, кимни да излегенин табдырыуду, ёзге джашауда алай болуб бармайды – кимни болса да излеми толады, кимни болса да излемине элтген джол асыры узун болады. Ол джашауну джоругъуду, аны киши да тюрлендираллыкъ тюлдю.
Фатима, аллына келген адам излегенин табыб кетсе, кесин насыблыгъа санайды. Болмазлыкъ иш бла босагъасындан киргеннге андан эсе кеси бек къыйналады, деген уллу джангыллыкъ тюлдю.
Таулу къыз джамагъатны кёб тюрлю къаууму бла да 1995-чи джылдан бюгюннге дери ишлеб келеди – джумушун баджаралмайды, бизни бла бир тил табалмайды, деб тарыкъгъан да болмагъанды. Бюсюреу этгенлени, разылыкъларын билдиргенлени саны уа учсуз-къыйырсызды.
Андан кеслерине себеблик излеб ветеранла, сакъатла, джыллары келгенле, фатар-коммунал джумушларын тёлеуде социал таблыкъла бла хайырланыргъа тыйыншлыла, пенсияларын джарашдырыргъа эмда саулукъларына реабилитация этдирирге излегенле, Украина бла байламлы къаугъагъа къошулуб, джаралы неда сакъат болуб келгенле, аланы юйдегилерини адамлары дагъыда башхала келгенлей турадыла.
Аланы хар бирини хапарына тынгылайды, къралдан законну тамалында алагъа буюрулгъан болушлукъну табдырыргъа болушады. Иши асыры кёбден юйюне кеч джыйылыучанды, керек болса, солуу кюнледе да ишлейди.
Аны ишинде сабырлыкъ, акъыл да бек керекдиле, ол шартла Фатимада болгъанларына кёбле шагъатлыкъ этерикдиле. Ол, ызына бурулуб къараса, кёб затха къууанады, кёлю кёлтюрюледи.
– Джыйырма джыл чакълы заманны мындан алгъа нюзюрлю (целевое) направление бла джаш адамланы къралыбызны онглу баш окъуу заведениелерине ашырыу башланнган эди. Ол ишге мени бегитген эдиле. Билимли, тырмашыулу сабийлеге аллай мадар чыкъгъанына бек къууаннган эдим. Бизни республикагъа берилген орунлагъа керти тыйыншлы джаш адамланы ашырыргъа кюреше эдик. Ала, терен билим алыб, республикагъа къайтыб, бирер джерде бет джарыкълы урунадыла. Аланы ичлеринде министрле болуб ишлегенле да бардыла, – дейди Фатима.
Фатима уллу кёллюлюгю болмагъан адамды. Бу адамны кесинден тёбен салгъанды деб, ёмюрде киши айталлыкъ тюлдю. Аскер къаугъагъа къошулгъан джашла джумушлары бла келселе, ол алагъа чай, кофе салыб, ишлерин да баджарыб ашырыучанды. Аланы бири тенгине: «Меннге министрни орунбасары кофе къуюб ичирген эди, десем, ким ийнанныкъды, кесим да кючден ийнаннганма», – дегенди.
Хо, ма аллай къызды бизни Фатима. Джашау тохтаусуз алгъа баргъаны себебли, таймаздан билимин ёсдюргенлей турады, ол талай кере курслада болгъанды, уллу кенгешлеге къошулгъанды. 1998-чи джыл ол Эресей Федерацияны Президентинде кърал къуллукъну Шимал Кавказ академиясын тауусханды. Ишде ашхы джетишимлери ючюн анга «Къарачай-Черкес Республиканы кърал къуллугъуну махтаулу къуллукъчусу» деген сыйлы ат да берилгенди. Ол Эресей Федерацияны Саулукъ сакълау бла социал ёсюмюню министерствосуну, Къарачай-Черкес Республиканы Халкъ Джыйылыууну (Парламентини), КъЧР-ни Правительствосуну Хурмет грамоталары эмда джергили джамагъат бирлешликлени медаллары бла саугъаланнганды.
Арт кёзюуде министерствода иш айырылыб аслам болгъанча кёрюнеди, аны да ангыларгъа боллукъду – Ата джуртубузну къоркъуусузлугъун сакълагъан джашланы джумушлары ол санагъат бла къысха байламлыды. Ким келсе да, Фатима, ариу тюбеб, джумушун баджарыргъа бютеу кючюн-къарыуун салады.
Хубийланы Къурманны къызы Фатиманы эртдеден бери таныгъаным себебли, миллетибизде аныча къызла кёб болсунла, деб таза джюрекден айтама. Адамланы джарлылыкъларына эс бёлген къызны Аллах муратына джетдирсин, энтда кёблеге джарарча болум, хыйсаб да берсин.

МАМЧУЛАНЫ Дина.