«Совет Союзну Джигити» деген сыйлы атха бизни миллетден биринчиге Багъатырланы Умарны джашы Харун ие болгъанды.
Ол ат анга, гвардияны полковнигине, 1943-чю джыл берилгенди. Къарачай-Черкес Республиканы халкъ поэти Сюйюнчланы Азаматны Багъатырланы Харуннга атагъан джырын билмеген киши болмаз. Алайды, «Къарачайны къаплан кёллю уланы», джырда айтылгъаныча, тамам уллу джигитлик этиб, Совет къралны эм уллу саугъасын алгъанды.
Харун Джёгетейде туугъанды. Анда школну тауусхандан сора билимге тырмашхан таулу улан, Баталпашинскеде (бюгюннгю Черкесскеде) совет-партия школгъа кириб, 1925-чи джыл аны джетишимли тауусады.
Урунуу джолун ол туугъан элинде изба-читальняны тамадасы болуб башлайды. Кёзю джаннган, джити джашны тёгерегине джаш тёлю джыйылгъанлай тургъанды. Заман бла, джашау бла байламлы ушакъ этгендиле, алгъа таукел къарагъандыла.
Багъатыр улуну къураучулукъ болумун эслеб, Иваново шахарда рабфакга джибередиле. Ол ары 1927-чи джыл кириб, 1931-чи джыл аны бошаб чыгъады. Ол джыл огъуна Багъатыр улу Къызыл Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерге кетеди.
Аскер ишге талпымакълыгъы болгъан, чыныкъгъан таулу джаш 1932-чи джыл Орёлда бронетанк училищени айырмагъа тауусады. Алай бла, джаш лейтенант бронетанк аскерледе къуллугъун башлайды: ол Москвада (Химкиде) Бронетанк аскерлени академиясында окъуу-механизмли полкну танк взводуну командири къуллукъну баджарады. Арадан бёлек заман ётгенден сора, тырмашыулу джашны ол полкда танк ротаны командири этедиле. Дагъыда бир кесек заман кетгенден сора тутхан ишин деменгили баджаргъан, мизамгъа-джорукъгъа сыйыннган Багъатыр улугъа капитан чынны да бередиле.
Аскер къуллукъ этген джеринде аны сыйын кёредиле. Ол затха шагъатлыкъ этген юлгюлени бири: хычаман (май) эмда абыстол (ноябрь) айлада Москваны Къызыл майданында бардырылгъан парадлагъа къошулгъанлай тургъанды. Таулу джаш, сабий заманында нюзюр этгенича, джазыуун аскер къуллукъ бла байлаб, атын айтдырады, анга джууаблы джумушланы теджеселе, ол аланы бир адам сёз табалмазча баджарыб, «атлауучла» бла акъырын ёрге кёлтюрюлюб башлайды.
Кёб ашхы муратны джарты джолда къойгъан, мингле-мелиуанла бла адамлагъа къыйынлыкъ салгъан, шахарланы-эллени джер бла тенг этген Уллу Ата джурт къазауат башланады. Аны ал кюнюнден огъуна хазыр эди Багъатыр улу къанлы джау бла сермеширге, алай а тылда керексе, дегенни айтыб, ётгюр уланны уруш тюзге джибермейдиле. Алай бла, ол Къазанда танк училищени батальонуну командирини орунбасары болуб къуллукъ этеди.
1942-чи джылны аууз-герги (октябрь) айында Багъатырланы Умарны джашы Харунну уруш джолу башланады.
Биринчи Украин фронтну къурамында ол джау бла хатерсиз сермешеди, аны аты саулай фронтха белгили болады – танк урушну эм кючлю бардыргъан командирлени бирине саналады. Бизни джердешибизни чексиз ётгюрлюгюню, уруш этиуде усталыгъыны хакъындан ара эмда белгили аскер газетле джазадыла, алайды да, аны аты кенгнге джайылады.
Кёзге илиннген батыр командирни 3-чю танк армияны генералы Семён Павлович Рыбалко 97-чи танк бригаданы 1-чи танк батальонуна командир этеди.
1943-чю джылны башил (январь) – байрым (февраль) айлары Уллу Ата джурт къазауатны хорламлы тарихине Россошь, Харьков шахарла ючюн баргъан къаты сермешиуле бла киргендиле. Багъатыр улу башчылыкъ этген батальон ол урушланы кёзюуюнде уллу къурамлылыкъ танытады, салыннган джууаблы борчланы сый бла толтурады. Харуннга майор чын да бериледи.
1943-чю джылны элия (июль) айында дуниягъа белгили Курск тогъай атлы танк сермешиу башланады. Ол къыркъар (август) айгъа дери баргъанды. Багъатыр улуну батальону, Орёл табадан келиб, джаугъа уллу халеклик салгъанды. Багъатыр улу кеси, аскерчилерини алларында барыб, алагъа энчи юлгю кёргюзгенди – ол кеси джауну «Тигр» эмда «Пантера» деген 6 танкын кюйдюргенди.
Курск тогъайда Къызыл Аскер фашистледен онглу болгъаны танылады, ол адамланы кёллерин кёлтюреди, учундурады. Аны ызы бла Киев табада уллу сермешиуле башланадыла. 1943-чю джылны къыркъаууз (сентябрь) айында 3-чю армия ары джол тутады. Къыркъаууз айны ара сюремине бизни аскерле Днепр сууну къатына келедиле. Ол кёзюуде Багъатырланы Харун гвардиячы танк бригаданы командирини заместители болады. Бу бригада, Переяслав-Хмельницкий шахарны алыб, джауну артха ыхтырады.
Днепр суудан ётюб, уллу джигитлик танытханлары ючюн Биринчи Украин фронтну талай аскерчисине 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 17-де «Совет Союзну Джигити» деген сыйлы ат бериледи – аланы бири бизни халкъыбызны ёлюмсюз уланы Багъатырланы Умарны джашы Харун болгъанды.
Кёкюрегинде Джигитни алтын джулдузу джаннган Харун джауну ууатханын тохтатмагъанлай алгъа барады – Киевни азатлаугъа аталгъан сермешиуледе уллу сынам, ётгюрлюк, болум танытханы бла ол «Совет Союзну Джигити» деген атха экинчи кере теджеледи. Алай а, къарачай халкъгъа ол кёзюуде уллу къыйынлыкъ, зарауатлыкъ джетиб, къум тюзлеге атылады – аны келечилерине сый-махтау бериу тохтайды. Харун да, алай бла, экинчи кере ол уллу саугъадан къуру къалады. Ётгюр уланны Ата джуртха таза иннетин, аны ючюн джанын-къанын аямай сермешгенин кёрюб, фронтда къоядыла.
1944-чю джыл Харун Тернополь ючюн баргъан урушлагъа къошулады, былайда да атын айтдырады. Львовну джаудан азатлагъан кёзюуде къыйын джаралы болады, алай а уруш джолун тохтатмайды.
Уллу Хорламгъа керти уллу юлюш къошхан улан 1946-чы джылны аягъына дери аскер къуллугъун Германияда бардырады. 1947-чи джылдан башлаб, 1951-чи джылгъа дери ол Москвада Бронетанк академияны курсуну тамадасы болуб ишлейди – анга гвардияны полковниги ат да бериледи.
1952-чи джыл джазыу аны Ташкентге атады, ол 1954-чю джылгъа дери анда танк училищени тамадасыны биринчи заместители болуб турады.
1954-чю джыл, саулугъу къолайсыз болуб, ишни къояды. Юйдегиси бла аллында Ленинградда, ызы бла Къарачай шахарда джашайды.
Джашаууну ахыр кюнюне дери Джуртуна, джамагъатха керти къуллукъ этгенлей, ёсюб келген тёлюлеге юлгю болгъанлай тургъанды. Аны Уллу Ата джурт къазауатны джылларында этген джигитлигинден таймаздан газетледе, журналлада джазгъандыла. Ол кеси да «За Отечество» деген китабны авторуду – анда уруш джолундан хапар айтылады.
Джигит таулу 1966-чы джыл дуниядан кетгенди. Анга уллу сый бериб, Къарачай шахарда Советлени юйюню аллында асырагъандыла. Бюгюнлюкде алайда аны эсгертмеси, Ата джуртха халал къуллукъ этиуню белгисича, ёсюб келген тёлюлеге юлгю болуб сюеледи. Алайды, Багъатырланы Умарны джашы Харун халкъыбызны джангы тарихини мийик кёгюнде батмазлыкъ джулдузду.
Мамчуланы Дина.
