Ата джуртну къоруулаугъа, къралны бирси халкъларыча, къарачайлыла да, бирден ёрге туруб, джанларын-къанларын аямай, уллу къыйынларын къошхандыла.

Ала джау бла сермешиуде керти джигитликле этгендиле. Тыйыншлы саугъаларын а хазна бири да алалмагъанды десек, терс болмазбыз, эшта. Насыбы тутхан къазауатдан сау къайтханды, алай а урушлада санларына тюшген сакъатлыкъны юсюне да кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы къошулуб, ахыр кюнлерине дери джарсытыр ючюн къоймагъанды.
Ата джуртха къоркъуу тюшген кёзюуде, бирден ёрге туруб, джанларын-къанларын артха салмай, алай къоруулагъандыла деу къралыбызны халкълары. Уллу Хорлам бютеу халкъланы бирикмеклигини, бир иннетлилигини кючюнден болгъанды. Аллай къыйын кёзюуде Джурту ючюн ёрге туруб, аны къоруулагъан – ол хар эркишини да сыйлы борчуду. Адамлыкъ, эркишилик да къыйын кюнде таныладыла.
Алайды да, Къарачайда белгили джазыучу, Уллу Ата джурт къазауатны ёртенли джолларын ётген джердешибиз Къоркъмазланы Кёккезню юсюнденди бу хапарыбыз.
Къоркъмазланы Мамушну джашы Кёккез (бир къауум архив къагъытларында Каркмазов Коккез деб джазылгъанды) 1904-чю джыл хычаман (май) айны 9-да Учкулан элде туугъанды. Анга бир джыл болгъан сагъатда, атасы Мамуш ауушуб, анасыны къойнунда ёксюз болуб къалгъанды. Аталыкъ, аналыкъ да этерге анасыны бойнуна ауур джюк болуб тюшсе да, кече-кюн демей, ол юйдегисин ёсдюрюб, кеси мурат этгенча, аякъ юсюне салады. Кёккез сабий джылларында огъуна кесини ариу халиси бла, билим алыргъа талпымакълыгъы бла кесичаланы ичинде айырылыб танылгъанды. Кесини да фахмусу кёрюне, джылдан джылгъа ёсюб, «бише» баргъанды. Элде къартны, тиширыуну сыйын мийик кёргенди ол. Ариу халиси бла, тийреде огъай эсенг, саулай элчилеге да кесин сюйдюргенди. Кеси да саны дженгил чыныкъгъан, билек кючю болгъан улан болуб ёсгенди. Ол джашагъан тийрени къартлары ныгъышда олтургъан кёзюуде, Кёккез озса, аны ызындан: «Кёрюрсюз, бу сабий ташны тебдирген улан болмаса», – деб, къалгъан сабийлеге юлгюге тутхандыла. Эл школну бошаб, Кёккез, тюрлю-тюрлю джаш тёлю джамагъат джумушлагъа къатыша, комсомолчу болады.
Къоркъмаз улу 1921-чи – 1922-чи джыллада Учкулан ревкомну къагъыт джюрютюучю джууаблы къуллугъунда ишлегенди. 1923-чю джыл Ленинчи комсомолну къурамында болуб, ол джыл огъуна Учкулан элде биринчи комсомол ячейканы къурагъанды. Аны секретары, комсомолну Учкулан округ комитетини бюросуну къурамында ишлегенди. 1926-чы – 1927-чи джыллада уа кёзю джаннган тири уланны Учкулан ККОБ-ну президиумуну председателине сайлагъандыла.
Кёккезню сабийликден огъуна окъургъа, билимин ёсдюрюрге талпыгъан шартлары анга партияны джолун андан ары кенг ача барыргъа онг береди. 1930-чу – 1932-чи джыллада Орджоникидзе (Ставрополь край) шахарда педагогика институтда окъугъанды. Баш билим алгъандан сора, Ата джурт къазауатха дери талай джууаблы къуллукъда ишлегенди. Ол Къарачай обкомда басма секторну тамадасы, Учкулан райисполкомну джууаблы секретары, Къарачай область миллет басманы тамада редактору болуб ишлегенди. Бир бёлек заманны Микоян-Шахарда педтехникумну директору болуб да тургъанды.
Къоркъмазланы Кёккез Уллу Ата джурт къазауат башланнганлай, къагъыт джазыб, кеси разылыгъы бла фронтха кетеди. Ол къазауатны биринчи кюнлеринден башлаб урушлагъа къошулгъанды. Къоруулау министерствону ара архивинде сакъланнган бир къауум документинде Кёккез аскер къуллукъгъа 1942-чи джыл чакъырылгъанды деб джазылгъанды. Алай болса да, аны уруш джолу 1941-чы джылны джай айындан башланнганы талай документде ачыкъланады.
Аскерде джуаблы партия, политика ишлени баджаргъанды. Къызыл Аскерни абычары, капитан Къоркъмаз улу, Сталинград фронтда 51-чи аскерни дивизиясыны политика бёлюмюню тамада инструктору, бёлекни комиссары болуб къазауат этгенди. Аскер бёлекни командирини политика джаны бла орунбасары болуб, Кърымны азатлау урушлагъа да къошулгъанды. Ата джуртха халал аскер къуллукъ этгени ючюн, кърал саугъала бла белгиленнгенди.
1942-чи джылны абыстол (ноябрь) айындан башлаб, 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айына дери Сталинград ючюн баргъан къаты урушда ётгюр сермешгенди. Бизни мингле бла совет аскерчилерибиз ол ачы сермешиуде джан бергендиле. «Бир атламны артха турмазгъа!» деген къаты буйрукъгъа бойсунуб, кёкюреклерин джаугъа къаршчы тиреб, ахыр тылпыулары тохтагъынчы сермешгендиле. Ала Ата джуртха кертиликлерин кёргюзгендиле. Кёккез да, къызыл аскерчилеге кёл бергенин тохтатмай, аланы джигитликле этерге учундургъанлай, ал сафлада баргъанды. Сталинград урушда, керти джигитликни юлгюсюн кёргюзюб, «Совет Союзну Джигити» деген атха кёбле ие болгъандыла, «Къызыл Байракъны», «Къызыл Джулдузну» дагъыда къралны бирси орденлери бла саугъаланнгандыла. Капитан Къоркъмазланы Кёккез «Сталинградны къоруулагъаны ючюн» медаль бла саугъаланнганды.
Сталинград шахарны джауну къолундан сыйырыб азатлагъанларындан сора, полклада сау къалгъанланы бир-бирине къошуб, джангы полк къурайдыла. Сталинград уруш къазауатны тарихинде энчи орун алады.
И.Сталинни буйругъу бла, 1944-чю джыл джаз башында, репрессиягъа тюшген миллетлени келечилерин фронтладан чыгъарыб башлайдыла. Бир къауумну Иваново областха чегет кесерге, бирси къауумун да джуртларына ашырыб тебрейдиле. Ма ол кёзюуде уста, оюмлу абычар Къоркъмаз улу Ата Джуртха къуллукъ этиуню баш муратха салыб турса да, хакъ кёлю бла къуллукъ этерге разы болгъанын тилеб кюрешсе да, башындан эркинлик бермейдиле. Алай бла, аны да башха къарачай уланла бла бирге фронтдан чыгъарадыла. Къоркъмаз улуну, 1944-чю джыл хычаман (май) айда башына бош этедиле.
Капитан Къоркъмаз улу миллети зор бла кёчюрюлген джерге – Орта Азиягъа – келеди. Эт-джен адамларын излеб кёб къыйналса да, Къыргъызияда табады. «Отдан чыкъ да – джалыннга» дегенлей, ачы урушланы ёртенлеринден сау чыгъыб келген батыр, мында миллетине джетген къыйынлыкъны кёргенлей, «къанлы фашистле бла къазауат бюгелмеген эди бизни, халкъымы былай учуз нек этдиле» деген мыдах сагъышла мыйысын кючлей дагъыда башха кёб соруугъа джууаб табмай тургъанды. Алай болса да, сабырлыкъны джюрегине къаты байлаб, эс джыяргъа кюрешгенди. Къоркъмаз улу сюргюнню къыйынлыгъын миллети бла бирге толу сынагъанды. Бир кесекден адамларына болушурча мадарла излегенди, табхан да этгенди. Ол Къыргъыз ССР-ни «Сахсвеклотрест» системасында Эт бла сют промышленностну министерствосунда джууаблы къуллукълада ишлегенди. Джашау сынамы болгъан билимли адам, фахмусун джукълатмай, джазгъанын да тохтатмай, чыгъармачылыкъ джолун ача баргъанды. Аны алайлыгъын эслеб, «Къызыл Къыргъызстан» деген республикан газетге ишге чакъыргъандыла. Алай бла, ол, журнал чыгъарыуну производство бёлюмюню тамадасы болуб, талай заманны ишлеб тургъанды.
1957-чи джыл, халкъы бла Къарачайгъа къайтыб келиб, област китаб басманы тамада редактору болгъанды. Ана тилде окъуу китабла чыгъаргъанда, сёзлюк къурауда къыйыны уллуду Къоркъмаз улуну. Былайда кесини энчи джазма ишин да – «Горда бычакъ» романын, «Адам хорлайды» деген поэмасын дагъыда талай чыгъармасын – джазгъанды. Къоркъмазланы Кёккез «Орус-къарачай-малкъар сёзлюкню» авторларыны бириди. 1960-чы джыллада пенсиягъа чыкъса да, чыгъармачылыкъ чемерлигин ёсдюргенлей тургъанды. Сталинградны къоруулагъан уста абычар, сыйлы фронтчу, чыгъармалары бла окъуучуларыны джюреклерине джол табхан фахмулу джазыучу Къоркъмазланы Кёккёз 1977-чи джыл ауушханды, джандетли болсун. Джингирик элде асыралгъанды.
Джашаууну ахыр кюнюне дери Къоркъмазланы Мамушну джашы Кёккез джюрегини теренинде Ата джуртха, адамлагъа сюймеклигин тас этмегенди. Къазауатны отлу джоллары, джашауунда къыйын сынаулары аны не джаны бла да сындыралмагъандыла. Аллай ашхы шартланы сакъларгъа джангыз тамам тёзюмлю адамны, керти джигитни къолундан келликди, сёзсюз да.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.