Бизни ата-бабаларыбыз тау джерледе джашагъанлары себебли мал бла кюрешгендиле.

Джылкъы, тууар, къой, эчки сюрюуле тутхандыла. Малны ач этмезге кюреше, кеслери заманында ашамай да джюрюгендиле. Аланы аллай бир сюйгендиле, терен эс бёлгендиле. Къайгъырыб, кече-кюн джарсытмай, къарагъандыла. Ол бек къыйын ишди. «Мал, этинги ашамай, этин ашатмаз» деген халкъда джюрюген айтыу анга шагъатды.
Къарачайны, бурунладача, малны бек сюйген керти уланлары бюгюнлюкде да аз тюлдюле. Аланы бирлери къойла тутадыла, экинчилери тууар малны ёсдюредиле, ючюнчюлери эчки сюрюуле къурайдыла. Мен хапарын айтыргъа излеген Салпагъарланы Науруз а, атланы бек сюеди.
Салпагъар улу 1966-чы джыл Нарсана шахарда туугъанды. Терезеде Анварбийни урунуугъа сый берген юйюрюнде ёсгенди. Устазланы айтханларын терк эте, ариу халисин кёргюзе, орта билим берген школну 1983-чю джыл бошагъанды. Ол джыл огъуна Ставрополдагъы баш инженер училищеге кириб, анда окъуйду. Аскер къуллугъун Таганрог, Краснодар шахарлада сый бла толтурады. Аскер училищеде окъуб авиатехник усталыкъ да алады. Тёртюнчю класслы авиатехникди. Тамада лейтенант чыны барды. Джуртуна, элине къайтхандан сора, Ючкекенде электрон заводда ишлейди. Артдаракъда ол Къазанда ветеринар институтха киреди. Гитчелигинден Терезеде ат ферманы къатында атла бла ёсген джашны джюрегине атлагъа сюймеклик сабий заманындан сингеди. Науруз, къайда болса да, не тукъум джумушну толтурса да, атлагъа илешлигин тас этмей, мадар болгъанлай ала бла кюрешгенлей тургъанды. Аны джюрек сезимлери эл мюлк санагъатха тартыб, джол Гум ёзенде табигъатны сейир мюйюшюне алыб барады. Ол былайда, атасы, анасы да болушуб, къош джарашдырады. Джашы да биргесине болуб, атла къураб башлайды. Беш байтал сатыб алыб, селекция этиб, тайла ёсдюрюб, иги тукъумлу джылкъы къурай баргъанды.
Арадан талай джыл озады. Чаришледе атлары оза, кесин ол ишге толу бериб, халкъыны атын иги бла айтдырыргъа излеб кюрешеди. Не джумушну да къоюб, толусу бла бу зат бла кюреширге мурат эте, ишни къолгъа алады. Бусагъатда Наурузну джылкъысында 100-ден аслам ат барды. Ала къарачай, араб тукъумлуладыла. Чабыучула, джоргъала да бардыла. Чаришледе ёчлю орунлагъа ие боладыла.
«Аксаут» атлы бир аджири, республикан чаришде хорлаб, 1-чи орунну алгъанды. Таза къанлы джоргъалары да барды. Къарачай тукъумну арабха къошуб, аладан тайла алады. Аллай тёлю арый-тала билмейди, тёзюмлю болады. Чаришледе, къайсы тукъумдан атлары да чабадыла. Джюрюш сынауда уа, онла бла километрлени арымай барадыла.
Науруз тургъан джерде ууакъ ёзенле, джаргамлы сыртла, тикли кюнбетле да бардыла. Алайлада айланыб ёсген атлагъа, тюз джерге чыкъсала, чабыу, джортуу, джоргъалау, джюрюш салыу да тынч болады.
Салпагъар улуну къошундан узакъ болмай, федерал асфальт джолну джанында къаядан чыкъгъан къара суу барды. Адамла андан суу алалмай къыйнала эдиле. Алагъа таблыкъ къурай, къаяны тешикле этиб, къара сууну эки джеринден чыгъарыб, быргъыла салыб, тёгерегин джарашдыргъанды. Суу тазады, джумушакъды. Сейири олду, бу къара суу джай да, къыш да бирча чыгъады, бир температурада турады. Алайтын баргъан адам къыйналмай алыб ичерча, флягагъа къуярча этгенди. Таза кёллю, чомарт джюрекли джаш, джол бла баргъанла тохтаб, суудан ичселе, солусала, къууанады. Аны тышында да арлакъда ташлы дуппурну тюбюнде атылыб тургъан балчыкъ кёлню тазалатыб, терен, кенг этиб, чокъуракъ суулу уллу кёл къураб, ичине чабакъла ийгенди.
Атасы Салпагъарланы Ильясны джашы Анварбий кёб ишледе уруннганды. Кеси тикген цехни тутханды. Алай болса да, ата-бабадан келген усталыкъны сюйюб, мал бла да кюрешгенди.
Анасы Хубийланы Ибрагимни къызы Надия «Терезе» совхозда ишлегенди. Алчы болуб, атын махтау бла айтдырыб тургъанды. Аны бригадасы гардошха, чюгюндюрге къараб, асыулу битим алыб, Хурмет грамотала бла, сыйлы саугъала бла саугъаланнганды.
Науруз, джашын биргесине алыб, атлагъа къараргъа, ариулукъну сыйларгъа юретеди. Ильяс, эмилик атланы уллу манежде юрете, аланы сылаб-сыйпаб, ийнакълаб, кесине илешдиреди. Къарнашындан туугъан Артур да къошну джокълагъанлай турады. Науруз атланы, юркмез ючюн, тюрлю-тюрлю тауушлагъа да юретеди. Андан ат сатыб алгъанла, не тукъум болумда да юркмегенлерин айта, анга бюсюреу эте, разылыкъларын билдиредиле.
Салпагъар улу халкъын, Джуртун сюйген керти таулуланы бириди.

Лепшокъланы Хусеин.