Дуниягъа туугъан сабий биринчи сёзюн «анам» деб айтады.

Анадан багъалы балагъа дунияны башында ким болур?! Сабийинден татлы, багъалы бир джан болмаз анагъа да. Баласы ючюн ол кесини джанын берирге хазырды. Джашауну ёзеги, тамалы, ёмюрлени юзмей келген байлам аналаны джюрек джылыуларыны эмда къачларыны кючлери блады. Ананы сюймеклиги джюреклерибизни джылытхан бла къалмай, кюч-къарыу береди, джарсыуланы хорларгъа болушады.
Анасы саулукъда адам керти насыблыды, деб айтырым келеди. Нек дегенде, анасы бла ёсген сабийни джюреги бёгек, кёлю токъ, джашауу мелхумлу болады. Анагъа аны акъсакъал джашы да гитче сабийча кёрюннгенлей турады. Джюрек джылыуу, сюймеклиги ёмюрлюкге оюлмазлыкъ таучады. Аллах анагъа тамам бай сезимлени салгъанды. Ананы терен сюймеклиги сабийине тюз джолну кёргюзген къыбыламады. Аны ючюн кёрюнеди къайсы бирибизге да къарт аммаларыбыз, аналарыбыз этген гырджын татлы. Анасыз ёсген сабий Джерни джети къатын тинтсе да, мийик дараджалагъа огъуна джетсе да, аны джюрегинде такъырлыгъы кетмегенлей, ананы джылы сёзю, джарыкъ тюрсюню, акъылы, оюму джетмегенлей турады. Аны ючюн айтхандыла акъылман къартларыбыз «аналыны кёлю ойнар, аталыны кёзю ойнар» деб.
Ананы сыйын барыбыз да мийик тутаргъа, аны аллында борчубузну унутмазгъа керекбиз. Аланы къыйынларын бирибиз да тамам толу ангылаб, ызына къайтараллыкъ тюлбюз. Аны ючюн айтылгъанды хакъ сёз «Анангы аякъ тюбюндеди Джандет» деб. Джандет тёбен болуб тюл, ананы джюрегин къыйнамай, толу разы этиб, къууандыргъанлай тургъан адамгъа Джандетни эшиклери ачылыр деген магъанада айтылгъанды. Сыйлы Файгъамбарыбызны (Аллахны саламы анга болсун) ауузундан чыкъгъан сёздю ол.
Бир шайыр да табылмаз аналагъа атаб назму джазмагъан, бир джырчы болмаз алагъа джыр этмеген, бир сабий да табылмаз анасын сюймеген… Анады хар джарсыуубузгъа бизни бла тенг къыйналгъан, къарыуун, саулугъун аямай, хаман кёл бериб, джашаугъа учундуруб кюрешген. Сюргюнню джылларында, миллетибиз Орта Азия бла Къазахстанны тюзлерине тёгюлген къыйын кёзюуде, аналаны тёзюмлюлюклерини кючюнден кёблени джашаулары сакъланнгандыла.
Аналаны къуру байрам кюнлеринде болуб къалмай, хар кюнде сыйлаб, джюреклерин къууандырыб, разылыкъларын табыб турурлай кюреширге борчду барыбызгъа да.
Аллай огъурлу, джумушакъ джюрекли аммаланы бириди Байрамукъланы Асият, Махаметланы Аскербийни къызы. Ол сабийлигин сюргюн джылла сыйыргъан, джашау тепсиге бал аякъны орнуна туз гыртны салыб, къыйын сынауланы ётген тёлюденди. Аллахны къудуретини кючю ёлчемсизди. Къыйын сынауланы тёзюмлю ётгенлени саугъасыз да къоймагъаны хакъды. Алайды да, Асият хаджини бюгюнлюкде сегиз сабийи, аладан туугъанла бла туудукълары да джетмишге джетгендиле. Миллетине, къралына да хайыры джугъуб, ата-бабаны сыйын тюшюрмей, тыйыншлы сабийле ёсдюрсе – олду анагъа эм уллу насыб.
Махаметланы Аскербий бла Къамариятны юч джашлары бла юч къызлары болгъанды. Аланы арасында Асият 1941-чи джыл Гюрюлдеуюк элде туугъанды. Къарачайлыланы тарихли тау джуртларындан Орта Азия бла Къазахстанны джерлерине зор бла кёчюрген кёзюуде Асият анасыны къойнунда баргъанды. Махаметланы юйюрлери бир талай къарачай юйдеги бла бирге Къазахстанда «Къызыл-Къум» совхозгъа тюшгендиле. Кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъын, бирси къарачайлылача, была да толу сынагъандыла. Биринчи джыллада исси хауаны кёлтюрелмей, ачлыкъны-джаланнгачлыкъны джарсыуларындан талай эт-джен адамлары да ёлгендиле. Гитче эгешчиги да ол кёзюуде сабийлей кетгенди. Бир кесекден, аталары Аскербий совхоз малны кютерге джарашхандан сора, эс джыяргъа кюрешгендиле.
– Анда малла болгъан джерге тюшгенибиз да бизге бир насыб болгъан эди. Кесилген малланы ичлерин келтириучен эди бизге атам. Биз да, сабийле, алкъын гитчеле эдик, джукъ ишлерча, атабызгъа болушлукъ этиб джарарча джылларыбыз джетмеген эди. Кёб къыйынлыкъ чекдик, кёб затха тёздюк. Аллахны берген сынауларын кёлтюргенден башха мадарыбызмы бар эди. Эки къарнашым бла бир эгечим анда ёлдюле. Ызыбызгъа, Къарачайгъа, къайтыргъа эркинлик берилгенинде, атам, анам дагъыда сау къалгъан кесегибиз къайтдыкъ. Ол да бек уллу насыб болгъан эди. Ай медет, Къазахстанны исси къумларында кёбле джутулдула, джаназысыз, кебинсиз кёб адамыбызны асырадыкъ. Бир кечени ичинде саулай юйдегилери бла къырылыб къалгъанла да бар эдиле, – деб хапарын тохтатды Асият хаджи. Кёчгюнчюлюкню джылларын эсге тюшюрюб тебресе, джюрегин мыдахлыкъ кючлеб, ол джыллагъа къайтханча болады. Айхай, ол анда кёб адамын тас этгенди.
Асият туугъан тау элине миллети бла бирге къайтхан заманда анга 16 джыл толгъанды. Сабийлиги Къазахстанны джеринде тас болгъан, замансызлай уллайгъан, таулу къыз мында да кесин ариу джюрютгенди. Джёгетей ёзенде сыйы, махтауу уллу болгъан Байрамукъланы Батдал афендини джашы Иммолат Асиятны адамларына келечилик айтдырады. Таза иннетли, намыслы, адебли эки джаш адамны тойларын 1963-чю джыл этедиле.
Асият бла Иммолат бир-бирини сыйларын бек кёргендиле. Экиси да бир-бири сёзюн ангылаб, къабыргъа бериб, бир-бирине билек, дагъан болуб, 53 джылны джашагъандыла. Иммолат кеси, башында сагъыннганымча, намыс, адеб къаты сакъланнган уллу юйюрден чыкъгъаны себебли, юйдегисин да ол джорукъну тамалында ёсдюргенди. Ислам динни джолунда ийманны, намысны, адебни сабийлерине ана сют бла сингдиргенлери хакъды. Ала юлгюге айтырлай сегиз сабийни ёсдюрюб, джашауну тюз джолуна салгъандыла, ата-ана борчну да тыйыншлы толтургъандыла.
Иммолат хаджи саулай ёзенде, атасыча, сыйы, махтауу уллу болгъан ийманлы киши эди. Элчиле аны оноугъа тутханлай тургъандыла. Бир намазын къоймагъан, хакъ джюреги бла Аллахха къуллукъ этген, миллетини аллында бюсюреу табханлай, хар ишин Аллахны разылыгъы ючюн этгенлей джашагъанды. Туугъанларын, туудукъларын, аладан туугъанланы да тобугъуна алгъан сыйлы акъсакъал 2016-чы джыл ауушханды, джандетли болсун. Ахыр кюнюне дери джашау нёгерине разылыгъын айтханлай, сабийлерине да ана къачын мийик тутарларын аманат этиб, дуниясын алай ауушдургъанды. Сабийлери, туудукълары да, Иммолат хаджини аманатын толтура, огъурлу Асият амманы сыйын мийик кёредиле. Аланы джашау джоллары кимге да ашхы юлгю болгъанын айтадыла. Сабийлери да аталарындан, аналарындан кёргенни энди кеслерини юйдегилерине сингдиредиле. Аланы да туугъанлары бла туудукълары насыблыла болуб джашайдыла.
Алайды да, Асият бюгюнлюкде тёрт джыйырма бла тёрт джыл толгъан амма болса да, мынчакъларын, сыйлы китабын – Къур’анны – къолундан тюшюрмегенлей, миллетине, Джуртуна, эт-джен адамларына тилек тилегенин тохтатмагъанлай, кесин къартлыкъгъа да хорлатмагъанлай, кёлюн джарыкъ этерге кюреше джашайды. Асият амма – джетмиш туудукъну аннясы – кесини юйдегисине огъай эсенг, джюрек джылыуун тийресине да тёгеди.
Аналаны байрамлары бла алгъышлай, биз да Асият хаджиге саулукъ-эсенлик узакъ ёмюр теджейбиз.

БАТЧАЛАНЫ Фатима.