«Гитче заманымда атамы тенглери бизге келиб, шахмат ойнаучан эдиле. Алагъа эсим кетиб, ала ойнаб бошагъынчы къатларындан тебмей эдим.
Бир кюн атам, шахмат фигурала къалай джюрютюлгенлерин ангыларгъа кюрешгеними эслегенинде, нёгерлери чачылгъандан сора къатына олтуртуб, оюнну джорукъларына юретген эди. Андан бери джаным шахматла бла бирди», - дейди Къарачай-Черкесияны шахматладан джангыз гроссмейстери Акъбайланы Анзорну джашы Казбек.
Акъбайланы Анзор 6-джыллыкъ джашы Казбек спортну мыйыны ишлетген кюрешине уллу эс бёлгенин ангылагъанында, аны Черкесск шахарда ол кёзюуде Пионерлени къаласы болуб тургъан мекямда орналгъан шахмат школгъа элтгенди.
Анда Казбекни шахматлагъа сынамлы тренер Леонид Хашин юретиб башлагъанды. Акъбай улу биринчи кере хорламлы аны къолунда болгъанды. Ол, 1987-чи джыл Нарсанада шахматладан эришиулеге кечигиб барыб, бир оюннга къошулмаса да, къалгъан оюнлада кесичаланы барына мат салгъанды. Шахматланы джангы ойнаб башлагъан джашчыкъны округ дараджада бардырылгъан эришиуледе алай джетишимли болгъанына анда бек сейирсиннгендиле. Анда хорлагъаныны себебинден Казбекге кърал дараджада бардырылгъан эришиулеге къошулургъа джол ачылгъанды.
Акъыллы джашчыкъ, ёчлю орун алмаса да, къралыбызны биринчилиги ючюн Ленинградда бардырылгъан эришиуледе да атын махтау бла айтдыргъанды.
«Бир кесек заманны шахмат ойнасакъ, аны бёлюб, башха спорт оюнлада эришдире эди. «Санынгы да, мыйынгы да бирча иги ишлетирге кюреш», - деб, Леонид Хашин мени эсими шахматладан башха спорт оюнлагъа да бёлдюре эди. Энчи ёсюмюме иги эс белгени, хорламлагъа учундургъаны ючюн мен анга бек разыма», - дейди Казбек.
Акъбай улу, КъЧР-ни белгили шахматисти Сергей Чащевден дерсле алыб, шахматладан усталыгъын андан ары да ёсдюргенди.
Алай бла Казбек, уста шахматистле бла тенгликге Нарсанада, Ессентуклада, Волгоградда, Ленинградда, аны кибик башха шахарлада уллу эришиулеге къошулуб, биринчи разряд алгъанды, артда «спортну устасыны кандидаты» деген атха чыгъыб, алай бла халкъла арасы дараджалы гроссмейстер болгъанды.
Уста тренерлери билген амалларына юретиб, фахмулу Казбек да, шахматлагъа бекден бек кёллениб, орта школдан сора усталыкъ сайлар заманы джетгенинде, джашауун сюйген спорт оюну бла байламлы этерге излегенди.
Акъбай улу Эресейни физкультураны, спортну эмда туризмни хакъындан кърал университетини Спортну оюн халда кюрешлеринден устала хазырлагъан факультетине киргенди. Анда ол шахматланы сайлагъанды.
«Къайдан келгеними айтсам, Черкесск шахарны киши билмей, окъууда меннге сейир къарай эдиле. Доммайны, Нарсананы къатларында шахарданма деб, ангылатыргъа кюреше эдим туугъан джерими. Ол заманда огъуна анда хар студентни кесини энчи спонсору бар эди. Мени уа шахматлагъа сюймеклигимден сора аллай джугъум джокъ эди.
Бир-бири ызындан кесим тенглилени араларында бардырылгъан эришиуледе хорламлы болгъанымда, кеслерин менден онг кёрюб тургъан москвачыла эс бёле, сый бере башлагъан эдиле», - дейди Казбек.
Акъбай улуну хорламлары уа, шахматладан не аз да хапарлы болгъанланы эслерин, сёзсюз да, бёлдюргендиле. Ол тиширыуланы араларында 2014-чю джыл дунияны чемпиону болгъан Александра Кастенюк эмда Эресейни джыйым командасыны къурамында Олимпия оюнлада эки кере хорлагъан Александр Грищук, аны кибик бюгюнлюкде бютеу дуниягъа белгили башха уста шахматистле бла бирге окъуса да, ол кёзюуде аладан баш болгъанды. Казбек студент заманында Москвада халкъла арасы дараджада бардырылгъан эришиуледе 5 алчы шахматистни бири болуб тургъанды.
Университетни бошаб, туугъан джуртуна къайтханында, Казбек сабийлени шахматлагъа юретиб башлагъанды. Къыйын болса да, хар атламгъа сагъыш этдирген оюн аны джашаууна тамам сингнгенди.
Акъбай улу, уллу эришиуледе сюйген оюнуна усталыгъын танытыб, шахматлада эм сыйлы атлагъа ие болгъанды.
Анга 2012-чи джыл «Спортну халкъла арасы устасы», «Мастер ФИДЕ» деген атла аталгъандыла. Ызы бла да ол халкъла арасы дараджалы гроссмейстер болгъанды. Къысхасыча айтсакъ, шахматланы аныча уста ойнагъан, Къарачай-Черкесияда къой эсенг, бир къауум хоншу регионлада да джокъду.
Республиканы башчылыгъы, аллай устабыз болгъанына ёхтемлене, Акъбайланы Анзорну джашы Казбекни Къарачай-Черкесияны Шахмат спорт федерациясына президент этгенди. 2013-чю джылдан бери ол джууаблы къуллугъун да толтура, Казбек джаш чемпионла ёсдюреди. Черкесск шахарда «Хорлам» атлы кърал спорт школда аны къолунда шахматлагъа юреннген фахмулу, акъыллы сабийлени джетишимлерине къуру да къууаннганлай турады.
Сохталары Тешеллеуланы Аслан, Хубийланы Мурат, Акъбайланы Динислам, Теуналаны Динислам, Къойчуланы Карим, Къочхарланы Рауль, Чыпчыкъланы Владимир дагъыда башхала, аны джетишимлерин къатлай, кеслерини да, гроссмейстер тренерлерини да атларын махтау бла айтдырадыла.
«Сюйген ишим бла кюреше, фахмулу сабийлени анга кёллендиргениме, ала юретгеними алыб, шахматладан устала болуб баргъанларына къууанама. Джашауум, оюн халда барса да, заманым бош бармагъанына кёлюм токъ болады», - дейди Акъбайланы Казбек.
Байрамкъулланы Зульфия.
