Красный Курган элден чыгъыб, «Медовые водопады» турист база таба эки-юч километрни барсанг, джолну сол джанында тюрлю-тюрлю джаныуарланы суратлары салыныб тургъан стендлени кёрлюксе. Аланы тюз орталарында – эшикни башында уллу харифле бла «Зооприют» деб джазылыб тургъан стендни эслериксе. Аны къатына бармай, узакъдан къарасанг, былайы зоопаркды деб къоярыкъса. Аны арбазында тюелени, бууланы эслериксе. Къайдан чыкъгъандыла ала бери? Быладан сора да къайсы джаныуарла бардыла зооприютда?

Бир кюн «Медовые водопады» турист базагъа иш бла бара, былайыны иеси ким болгъанын билирге излеб, зооприютха къайтдым. Аллыма джылы ышара, алаша сюекли, огъурлу бети бла бир эркиши чыкъды. Бир-бирибиз бла джылы саламлашыб бошагъандан сора, танышдыкъ.

- Текеланы Магометни джашы Расулма, - деди ол. – Былайыны иеси менме.

Мен да ким болгъанымы, бери нек къайтханымы айтдым.

- «Къарачайдан» ким болса да, бери къайтыб, зооприютну юсюнден джазарын сакълаб тура эдим да, сен келдинг. Заманынг бар эсе, хар затны юсюнден джарашдырыб хапар айтайым.

Зооприютха «Лань» деб атагъанбыз. Къалай, къачан къурагъанма аны? Хар ким да джер къоллу болуб башлагъанларында, мен да былайда бир кесек джерчик алгъан эдим. Иги кесек заманны аны хайырландырмай турдум. Хайырландырыб да, неге хайырландырлыкъ эдим? Джол юсюнде болгъаны себебли, сюрюб эл мюлк культурала ёсдюрюрча тюл эди. Кесек джерчикде не зат ёсдюрлюк эдим? Салсам гардош саллыкъ эдим да, аны да салмадым. Элни маллары кютюле-кютюле, келиб, былайгъа джетиб къала эдиле. Талай джылны джукъ ишлемей турдум. Ишлерик да болмаз эдим, бир кюн Нарсанада циркге баргъан эдим. Анда асланланы, айюлени дагъыда башха джаныуарланы кёрдюм. Аланы юретген не айтса, аны этиб турдула ала. Не джашырыу, джаныуарланы мен сабийликден бери бек сюеме. Цирк бошалгъанында аны тамадасына тюбеб: «Меннге бу аслан балачыкъны сатсанг а», - дедим. «Огъай, муну сатарыкъ тюлме. Мыннга ушаш дагъыда бир аслан балачыкъ барды. Аны алсанг, огъайым джокъду сатаргъа», - деди юретиучю.

Аслан балачыкъ къаллайчыкъ болгъанын билирге изледим. Элтди да темир бурууну ичинде тургъан бир затны кёргюздю. Асыры арыкъдан анга аслан балачыкъ демез эдинг. Кеси да асхаб джюрюй эди. Къатына барыб башын сылагъанымда, хырылдагъан-зат этмеди, мени былайдан бир къоратсанг а, дегенча кёзюме мыдах къарады. Алайда огъуна айтхан багъасын бердим да, алдым да кетдим. Не джашырыу, юйде аслан балачыкъны алыб келгеними алай ушатмадыла. «Ол ёсюб уллу болса, биз барыбыз да юйню аслан бла сеннге къоюб кетерикбиз», - дедиле. «Огъай, аны мында тутарыкъ тюлме. Ол сатыб алгъан джеримде бир зооприют ишлеб аны ары къоратырыкъма. Бир кесек заман беригиз приютну ишлерге», - дегенимде, юйде тынчлыкълы болдула. Кёб да турмай, аслан балачыкъны зооприютха элтдим. Къыш алайда ол сууукъ болмазча темир бурууну таб джарашдырдым. Бюгюнлюкде анга 5 джыл болгъанды. Ауурлугъу 200 килограммдан асламды.

Къуру бир асланнга къараб турлукъ тюл эдим да. Биягъы мен цирклеге айланыб башладым бир тиши аслан табалсам деб. Эркек аслан нёгерсиз болса, ачыуулу болуучанды. Бир джыл Москвадан «Шопито» цирк келиб къалады. Барыб къайсы джаныуарла болгъанларын билдим. Анда болмагъан джаныуар джокъ эди. Циркни тамадасы эрмен киши эди, анга тюбейме да тиши аслан керекди дейме.

«Мен бир иги шохума тиши асланчыкъны саугъа этген эдим, - дейди ол. - Анга къараялмай башлагъанында, ызына келтириб къойгъанды. Рахын болгъанды, кеси да бир да арыкъды. Мындан ары мен да аны туталмайма. Бир кесекден ёлюрге боллукъду. Къаллай бир берлик эсенг да, ал да кет аны…»

Асыры къууаннгандан ол темир буруу бла бирге бериб къойгъан эди. Алыб келдим да эркек асланны къатына салдым бурууну. Эки мазаллы асланны асырагъан къыйын бола башлады. Бир ызгъа хар бири 5-шер килограмм эт ашай эдиле. Алай бла, хар бирине кюн сайын 10 килограмм эт берирге керек эди. Фермерлеге айланыб, аладан рахын малланы, харам ёлген малланы мыллыкларын сатыб алыб башладым. Былай этиб турсам ачхам болмай, джунчуругъуму ангыладым. Къоратыб къояргъа уа кёзюм къыймайды. Мен алагъа, ала да меннге юреннгендиле. Къатларына джууукъ барсам, онгсунуб тургъан болмасала, хырылдаб меннге чабмайдыла. Алтай кърайда буула учуз болгъанларын эшите тургъан эдим. Ачхачыкъ джыйдым да, бир кюн Алтайгъа джолоучу болдум. Бир ызгъа 80 бууну алыб келдим. Эрлай бау ишледим аланы кече джыйыб турурча. Кюндюз буула, къарачай тукъумлу къойлача, кютюлюб айланадыла. Къар терен болса да, аны аякълары бла къазыб, къауданны ачыб, аны бла кечинедиле. Мен бууланы асланлагъа ашатыргъа деб алыб келмеген эдим. Аланы хар бирини семирселе таза эти 200 килограммдан аслам болуучанды. Къачха барын да семиртдим. Эркеклерин кесиб этлерин сатыб башлагъанымда, ачха къоллу болдум. Фермерле бла байламлы болуб тура эдим да, ала рахын, ёлген малларыны мыллыкларын учуз багъасы бла, меннге телефон бла билдирселе, барыб алыб турдум.

- Бюгюнлюкде къайсы джаныуарланы тутаса?

- Эки леопардым, эки пумам, эки маймулум, бир тюлкюм, талай тюем, тюрлю-тюрлю къушларым дагъыда башха кийик джаныуарларым бардыла. Кюнюне аланы барына да 50-60 килограмм эт керек болады. Мындан алда уа бир павиананы алыб келгенме.

- Бууларынг бусагъатда ненчадыла?

- Ма ол 80 буудан бусагъатда 24 буу къалгъанды. Аланы 13-сю тёлю бергенди. Леопарддан да бир кере тёлю алгъан эдим. Кёб турмай экинчи кере тёлю берликди. Башха джаныуарла алкъын тёлю бермегендиле. Леопардны биринчи тёлюсюн сатхан эдим.

Бууларымы келтирген заманда аланы къатларына бараллыкъ тюл эдинг, къачыб кете эдиле. Энди уа кютюле болгъандыла. Ким да болсун, къатларына келди эсе, бары да бирден юрюнюб, алларына атлаб, бир зат узатырынгы излеб тохтайдыла. Ётмек берсенг ашайдыла, сылайма десенг кеслерин сылатадыла. Къыш айлада бичен, мюрзеу сатыб алама да алагъа береме.

- Зооприютдан сеннге хайыр тюшемиди?

- Бир сом хайыр да тюшмейди. Бир къауумла бойнума ауур ишни алгъанымы ангылаб, анда-санда дегенча бир зат узатыб кетедиле. Джаныуарланы кёреме дегеннге уа джол бошду, кёргенлери ючюн бир сом да алмайма. Беребиз деселе да аллыкъ тюлме. Адамла келсинле да, аланы кёрсюнле да, къууансынла. Ала къууансала, меннге хайыр тюшмесе да, мен да къууанама. Джерим азлыкъ этмесе, зооприютну кенгертирик эдим. Бусагъатда уа башха джаныуарланы къураб, аны кенгертирча мадар джокъду.

Къобанланы Махмут.