Арт джыллада Подольск шахарда орналгъан архивде эмда аны сайтында, мингле бла къагъытланы тинтиб, къазауатда ёлген къарачай джашланы атларын ачыкълаб, миллетибизге билдириу джаны бла Хапаланы Мусса уллу иш бардырады. Ол мындан алда 1369-чу полкну командири майор Пикуликни «Джигитлик этиб ёлген тамада лейтенант Хубийланы Ахматны юсюнден Къызыл Байракъны ордени бла саугъаларгъа «посмертно» деген къагъытын табыб, Хубий улуну джигит абычарларыбызны тизимине къошханды.
Ахматны атасы Хубийланы Абдулла андан сора да къазауатха эки джашын ашыргъанды - Магомет бла Исмаилны. Аладан бири да къайтмагъанды. Исмаил, лётчик болуб, Финляндияда хауа сермешиулени биринде ёлген хапары чыкъгъанды. Ахмат бла Магометден а хапарсыз болгъандыла. Джашларындан хапар табмай, атлары-чуулары бир джерден бир чыгъар эсе уа деген ышанмакълыкъда джашай, къартайыб, ауруб 1964-чю джыл ауушханды. Абдулла огъарытебердичи болгъанды. Ол анда колхоз къураугъа тири къошулгъанды, алчы колхозчуланы бири болгъанды. Джашларын къолундан келгенича окъутургъа кюрешгенди. Ол кёзюуде Ахмат, совпартшколну тауусуб, Гитче Къарачай районда партия къуллукъчу болуб ишлегенди. Алайдан, Нарсананы аскер комиссариаты чакъырыб, 1941-чи джыл урушха кетгенди.
Тамада лейтенант Хубийланы Ахмат, Абдулланы джашы, Къызыл Байракъны, Суворовну II-чи дараджалы орденлери бла белгиленнген 417-чи Сиваш атлы дивизияны къурамына кирген 1369-чу полкну 3-чю мараучу батальонуну командирини заместители болуб къуллукъ этгенди.
Подольскеде Аскерни ара архивинде аны Саугъалау къагъыты сакъланнганды.
«Совет Ата джуртубузну зорлукъ бла кючлеб келген немецле бла баргъан къазауатда джолдаш А. Хубий улу уллу джигитлик, ётгюрлюк танытханды. Ол къоркъгъан деген затны не болгъанын билмей эди. Джау сауут-сабадан, тобдан башынгы кёлтюрмезча тохтаусуз атхан кёзюуде да ол артха турмагъанды. Аскер бёлеклерибиз артха ыхтырылгъан кёзюуде да ол аланы сыртларындан джакълай, хар атламны джаугъа бермезден уруш этгенди. Акъыллы абычар, таб оноу этиб, джауну адам санына да, техникасына да уллу заран салыб, уруш эте эди.
1943-чю джылны башил (январь) айында Къызыл Аскер Шимал Кавказ фронтда фашистлени ууатыб башлагъанды. Джолдаш Хубий улу ротагъа командир болгъанды. Ол джигит командир ётгюр аскерчилери бла джауну аллын тыйгъанды. 1943-чю джылны башил (январь) айыны 20-да А. Хубий улу, джаралы болуб, госпиталгъа тюшгенди. Мында сермешиуледе уллу джигитлик кёргюзгени ючюн «Ётгюрлюгю ючюн» деген медаль бла саугъаланнганды. Госпиталдан Ахмат къуллукъ этген джерине 1943-чю джылны алтотур (март) айыны 16-да къайтханды. Ротаны командирини сынамын, ётгюрлюгюн да эсге ала, 1369-чу полкну 3-чю мараучу джаяу батальонуну командирини заместители къуллукъгъа салыннганды. Батальонну командири джаралы болгъанында, буйрукъну сакълаб турмай, тамада лейтенант А. Хубий улу батальоннга тамадалыкъ этиуню бойнуна алгъанды.
Ол кёзюуде анга батальону бла бирге Краснодар крайда Черноярск каналны эмда Свистельниководан узакъ болмай орналгъан станны фашистледен сыйырыргъа борч салыннган эди. Чабыууллада Ахмат джукъдан къоркъмай эди. Бу джол да ол батальону бла джана тургъан отха кирген эди. Кеси да батальонуну аскерчилерини алларында бара эди. Свистельниково хуторну къатында джау кесин къаты бегитиб, гитлерчиле ДОТ-дан окъланы тохтаусуз къуя эдиле. Алай бла бизни аскерни алгъа уруб баргъан бёлеклерин тыйгъан эдиле. Ма ол кёзюуде, алтотур (март) айны 29-да, Хубий улу джолдаш, батальонун бирден къобарыб, кеси да аланы алларында немецлеге мыллык атхан эди. Гитлерчилени бетджанларына джууукъ баргъандан сора уа, «Ата джуртубуз ючюн!» деб, аскерчилери да алгъа уруб, фашистле бла къаты сермешедиле. Фашистле, тохтаусуз джюзген окъладан къоркъмагъан аскерчилеге къарыу эталмазлыкъларын ангылаб, ол чабыуулгъа тёзалмай, кёлсюзлюк этиб, болгъанларын да атыб, къачадыла. Джигит командир, аскерчилерин кёб къырдырмагъанлай, джауну бетджанларына ие болгъанды. Батальонну аскерчилерини къолларына кёб сауут, аскер харакет, окъ-тоб тюшгенди. Фашистле, бетджанларын ызына къайтарыр ючюн, талай чабыуул этселе да, джигит аскерчиле, алайдан тебмей, асланлача, сермешгендиле.
1943-чю джылны арттотур (апрель) айыны 1-де аскерчилери алгъан бетджанларын фашистледен джакълагъан урушланы биринде джигит командир Хубий улу окъ тийиб, ёлгенди.
1369-чу атыучу полк кесини эм джигит командирлерини биринден айырылгъанды.
Джашаудан кетген джолдаш А. Хубий улуну Къызыл Байракъны ордени бла саугъаларгъа тыйыншлы кёребиз», - деб джазгъанды 1369-чу мараучу полкну командири майор Пикулик. Анга разылыгъын билдире, 417-чи мараучу дивизияны командири подполковник Васильев да къол салыб, бегитгенди.
Шимал Кавказ фронтну армиясыны 1943-чю джыл хычаман (май) айны 28-де 98 бетден къуралгъан буйругъунда Къызыл Байракъны ордени бла «ёлгенден сора» саугъаларгъа деб, джангыз таулу джашны аты джазылыбды. Ол зат бизни джердешибизге уллу сый бергенлерине энтда бир шагъатды.
1996-чы джыллада да Михаил Глущенко Ахматны юсюнден аны адамларына былай джазыб письмо джибергенди. «417-чи дивизияны аскерчилери бла абычарлары, бизни областны джеринде да фашистле бла сермеше, адам ийнанмазлыкъ батырлыкъ кёргюзгендиле. Бюгюн да, андан бери 50 джылдан аслам заман озса да, запорожчула, ол хатерсиз къаты согъушланы эсге тюшюре, совет аскерчилеге Европаны кёб къралын тобукъландыргъан гитлерчилеге ала джюзле бла джылланы унутмазлыкъ дерс бергенлери ючюн, дунияда болгъан махтауну теджейдиле. Кертиси да, урушну ал кёзюуюнде бизникиле душманладан аз, къарыусуз болсала да, ол заманда да кеслерин не джаны бла да Джуртларын сакъларгъа хазыр болгъанларын кёргюзгендиле. Айтханыма шагъатха талай юлгю келтирирге боллукъма. Севастополну совет аскерчилеге бермез ючюн, немец командование талай километр узунлугъу болгъан «Урушну тейриси» деген къоруулау къадамасын къысха заманны ичинде ишлеб битдирирге деб бегим алады. Аны Гитлер да къабыл этеди эмда къурулушха башчылыкъ этерге инженерлерин салады. Аланы асламысы уа уллу офицер чынлары болгъан устала эдиле. Къурулушну бардырыугъа 15 минг совет джесирни эмда Запорожье областны джамагъатын къошадыла. Ишле тамамланырларыны аллы бла Гитлер, келиб, адамланы джыйыб: «Бу къадаманы оруслула ёмюрде да чачаллыкъ тюлдюле. Ала аны чачар ючюн, Днепр сууну башха джары бурургъа керекдиле. Ол а этилмезлик затды. Алайды да, биз аны, къаланы сакълагъанча, кючлю сакъларыкъбыз. Анга мен чыртда ишекли болмайма. Алай бла Севастополь бизникилей къаллыкъды», - дегенди.
Алай а Гитлерни мураты толмагъанды. Алайдан узакъ болмай Запорожье областны Tокмак районуну Канадск хуторуну къатында 417-чи дивизияны аскерчилери гитлерчиле бла, асланлача, сермешгендиле. Немецле бу дизизияны бек ариу билгендиле. Нек десенг, ол совет аскерлени эм иги бёлеклерини бирине саналгъанды. Мында талай замандан бери кеслерини ётгюрлюклери бла аскерчиле Алексей Галь, абычарла Василий Громаков, Хубийланы Ахмат атларын кенг белгили этиб тургъандыла. Ючюсю да Ставрополь крайдан болгъандыла.
Ахмат а Моздок, Тихорецк шахарла ючюн баргъан къаты урушлада да джигитликни энчи юлгюсюн кёргюзгенди. Ол 1369-чу атыучу полкну ротасыны командири эди…» - деб уллу махтау салыб джазады Михаил Глущенко.
Запорожьечи журналист Глущенко Михаил Степановични джазгъан китабы табылса, джигит командир Хубийланы Абдулланы джашы Ахматны юсюнден, аны къазауат джолларыны юсюнден толу хапарлы боллукъ эдик.
СЕМЕНЛАНЫ Аминат.