Къарачайлылада атха сюймеклик бурундан бери ата-бабадан къан бла келеди.
Мен хапарын айтыргъа излеген джигит таулу, саулай джашауун атла бла байламлы ашыргъан Ижаланы Махайны джашы Кокайды. Аны аты 30-чу-40-чы джыллада кенгнге белгили болгъанды. Ижа улу ол заманда къарачай атчылыкъны устасы, анга башчылыкъ этиб, кесин махтау бла айтдыргъанды. Къарачай ат заводну къурагъанланы, къарачай атчылыкъны ёсюмюне тири джюрюш бергенлени бири болгъанды.
Кокай 1900-чю джыл Къарачайны биринчи эллерини бири Хурзукда Махайны урунууну сюйген, халкъны адетлерин джашау тамалы этиб джашагъан юйдегисинде туугъанды. Аны къызы Мариям, туудугъу Айбазланы Рашид, кюёую Борис айтханнга, китаблада джазылгъаннга кёре, Ижа улу тюз иннетли, чомарт джюрекли, адамлагъа бек къайгъыргъан, акъыллы, билимли адам болгъанды.
Не къыйын ишни да сый бла толтургъаны себебли, аты бютеу къралгъа белгили болгъанды.
Кокай сабий заманындан башлаб, атланы бек сюйгенди. Ёсюб уллу болгъанында ишин ала бла байламлы къургъанды. «Киров» атлы колхозда атлада ишлегенди, кеси джылкъы джюрютгенди. Бу мюлкню тамадасы къуллукъну да толтургъанды. Ол хар атха энчи къараб, кёб заманын ашыргъанды. Атха ариу айтыб, анга иги халисин, джумушакълыгъын кёргюзе, кесин алдыргъанды.
Ижа улу къарачай атланы агъачлылыкъларын сакълар, джангыртыр джанындан кёб иш бардыргъанды. Къарачай атланы таза ингилиз атлагъа къошуб, джангы тёлю алгъанды. Къарачай атланы Москвада бардырылгъан ВДНХ-гъа, кёрмючлеге элтиб, бизни атларыбызны дуниягъа белгили этиб, мийик дараджасы болгъан джумушла баджаргъанлай тургъанды.
Аны этген ишини ахыр эсеблери кёблени къууандыргъандыла. Ол 170 байталдан 165 тай алгъанды. Экинчи джыл 217 байталдан 217 тай алгъанды. Аны ол мийик джетишими саулай къралгъа белгили болгъанды. Кокайны 1934-чю джыл Москвагъа чакъырыб, Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени бла саугъалагъандыла. Таулу джашны джашау джолунда дагъыда кърал саугъалары болгъандыла.
Аны юсюнден 1937-чи джыл чыкъгъан «Зоотехник» деген китабда, артхаракъда чыкъгъан «Атчылыкъ» деген китабда, кёб болмай Ючкекенни юсюнден джазылыб чыкъгъан китабда ашхы хапарла бардыла.
Ижаланы Кокайны юйдегисинде 5 сабийи болгъанды, юй бийчеси бла бирге алагъа терен эс бёлгенди. Ата бла ана хар сабийге джюрек джылыуларын толу бере, халкъны адебини, намысыны тамалында ашхы адамла ёсдюргендиле.
Кокай кёчгюнчюлюкню заманында Къыргъызияда да атын айтдырыб ишлегенди. Анда 1945-чи джыл ауушханды. Аллахны рахматын табсын.
Аны туудугъу, Хурзукда джашагъан Ижаланы Рашид да атла бла кюрешеди. Атлагъа къарагъан усталыкъ атадан балагъа къан бла кёче баргъаны хакъды. Ол да гитчеликден юретген атыны халисин, не этерге боллугъун, кесин къалай тутарыгъын иги биледи. Юсюн сылайды, анга ариу айтады. Талай къарачай тукъумлу аты барды.
Кокайны гитче къарнашы Абдул да халкъны белгили уланларыны бири эди. Ол Уллу Ата джурт къазауатны ачы урушларында гитлерчи фашистле бла къанын-джанын аямай сермешгенди. Ол заманда кёргюзген уллу джигитлиги ючюн, аны «Совет Союзну Джигити» деген мийик атха теджегендиле. Не келсин, къарачайлы болгъаны ючюн, къагъытларын архивге салыб къойгъандыла. Тюзлюк орун алыб, талай джылны атылыб тургъан къагъытла чыгъыб, Абдулгъа «Эресейни Джигити» деген ат берилгенди.
Биз халкъыбызны быллай белгили адамлары бла махтанабыз, ёхтемленебиз. Тёлюле аланы унутурукъ тюлдюле, эслеринде тутарыкъдыла.
УЗЕИРЛАНЫ Хусеин.
