Адамлыкъны миллети джокъду, мурдарлыкъны миллети неда тукъуму болмагъанча.

Адам болгъан, адамлай къалгъан не болумда да эм баш, эм биринчи борчду хар инсаннга да. Ол борчну ким, къалай элтгени бла бек къысха, бек терен байламы джангыз да аны кишилигиди. Башха сёзле бла айтханда, ма ол борч бла кёрюнеди къайсы адамны да магъанасы, анга кёре бериледи анга дараджа. Ма бу тизгинле келедиле бусагъатда кёлюме:

Бочха ёте эсе тёрге
Онг кёб болуб,
джолдаш а – аз.
Адамлыгъынг керек
джерге
Башха бир джукъ
джарашалмаз.

Къайсы бир даулашда, къайсы бир демлешде неда къайсы бир урушда, къазауатда да эм алгъа ышан болуб къалгъан адамлыкъды. Эм алгъа ол джоюлады, ол тас болады, ол ёледи. Адамлыкъны кючю хар заманда да аны кишилигиндеди. «Къан бла келген, джан бла чыгъады» дегенлей, адамлыкъ да адамда джаны бла тенг чыгъаргъа тыйыншлы бир ышанды…
Бир джол, халкъыбызны ышаннгылы, керти адамларындан бири, РФ-ны сыйлы врачы Мечукъаланы Азрет: «Аскер, Мечукъаланы тукъум тамгъалары Краснодар крайда, Къобан сууну джагъасында табылгъанды, бир адамла бла тюберге керек эди», - дейди. Бизни адамларыбыз кими тау артындан, кими тегейден, кими къалмукъдан неда чеченден келгенбиз деб, сора патауала да келтириб айтыргъа сюйюучендиле. Алай эсе, «Маштай улу Азретни тукъуму да Къобанны тёбен джанындан келгенледен болур» деген акъыл келеди башыма. Тюзюн айтыргъа, чам халда этген оюмума уллу магъана бермедим. Бир бёлек заман озду... Кюнлени биринде биягъы Маштай улу Азрет къонгурау ачыб: «Аскер, марджа, бери джет, Краснодардан къонакъла келиб турадыла»! - деди. Келдим. Азретни «ишчи отоуу» адамдан толу эди… Телевидение, радио. Бир къауум газетледен да журналистле эмда къонакъла бар эдиле. Къонакъла кертиси бла да Краснодар крайдан эдиле. Аланы келбетли, огъурлу бетлеринден ингиллик ура эди. Танышдыкъ. Ала - Сергей Дубинец, Валерий Постол джашы Илья бла. Энди нек джыйылгъаныбызны чурумун айтайым.
Валерий Постол Къобан сууну тийресине джумарыкъ уугъа барады. Хапарлагъа кёре, бу джерледе Уллу Ата джурт къазауатны кёзюуюнде ачы сермешле болгъандыла. Аны бу тийреледе билмеген хазна адам болмаз. Сора, бу джанларына уучула да терк-терк келе туруучудула. Валерий да ол къауумданды. Валерий бара тургъанлай къара топуракъда бир джылтырагъан затны эслейди. Кюмюш болгъанын ангылайды. Ол затда бир сейир белги да бар. Бу не тамаша болду деген акъыл бла Валерий Постол Сергей Дубинец шохуна келеди. Сергей тюз кёргенлей огъуна ангылайды бу затда ол белги кимни эсе да тукъум тамгъасы болгъанын. Талай джылны была экиси да Интернет бла, башха билген амаллары бла да излеб, соруб кюрешедиле. Болмагъанында, была аскерчи шохларына, тенглерине джазадыла, ол затны суратха алыб иедиле. Насыбха, аланы араларында Сергейни аскерде бирге къуллукъ этген танышы таулу джаш Гергокъланы Заур да болады. Заур бу затны кёргенлей огъуна Сергей шохуна бу кюмюшден ишленнген зат Мечукъаланы тукъум тамгъалары болгъанын айтады.
Малкъарда урушха неда узакъ джолоучулукъгъа, джортуулгъа баргъанлагъа дууа орнуна тукъум тамгъаланы боюнларына тагъыб алай ийиб тургъандыла.
Терк огъуна Заур да, Сергей да, Валерий да Мечукъаланы Азретге чыгъадыла. Маштай улу Азрет: «Бу бизни, Мечукъаланы, тукъум тамгъабызды!» - деб, бар «тахсаны» чарсын чачады. Алай а кимни, къайсы Мечукъа улуну бойнундан тюшгенди бу тамгъа. Аланы барысын да Маштай улу Азрет ачыкълагъанды.
«Джарлы Ильясны заты болур эди бу эшта... Ол юйдегили болгъанлы ай да озмагъан эди. Ай медет, аскерге алыб кетген эдиле муну. Юй бийчеси уа Муртазланы Кизика болгъанды. Ол бюгюн да сау-саламатды. Огъары Малкъарда джашайды. Бу табылгъан тукъум тамгъабыз бу асыллы керти келинибизде – Кизикада – турса дурус кёреме», - дейди Маштай улу Азрет.
Сыйлы къонакъла бла бирге Огъары Малкъаргъа барабыз. Анда районну тамадасы Къулбайланы Алан, элни оноучулары да тюбейдиле.
Сергей Дубинец, Постол Валерий эмда аны джашы Илья, 80 джылны мындан алгъа Мечукъаланы Ильяс Ата джурт ючюн ачы сермешлени биринде джанын берген джерде табылгъан тукъум тамгъаны Муртазланы Кизикагъа бередиле. Къулбайланы Алан, Байсыланы Харун башхала да, джюрек разылыкъларын билдириб, сёз айтадыла.
Районну башчысы Къулбайланы Алан Муртазланы Кизика бла кёб болмай тюбеб, къралыбызны Башчысыны, аны Правительствосуну, республикабызны атындан да Уллу Хорлам кюн бла алгъышлаб кетгенини юсюнден да билдирген эди. Келген къонакъла этген иш Малкъарны тарихинде къаллыгъын, дайым ол адамлыкъны эм мийик ышаны болгъанын да энчи чертгенди. Хо, кертиди бу тукъум ишледиле джашауну магъанасын чыгъаргъанла.
Кизика бла Ильяс бирге толу ай да джашамагъан эдиле. Аланы араларына уруш сугъулгъанды да, сау тёрт джыйырма джылны бир-биринден айыргъанды. Бу саугъа, Ильяс кеси сау къайтыб келгенча, алай кёрюннгенди Кизикагъа.
«Малкъарны къара намысы» деген сагъатларында, неге айта болурла деген сагъыш келе эди кёлюме. Аны биз Муртазланы Кизикада кёрдюк. Таза иннет, кертичилик, келир кюннге ийнаныу, сюймеклик бютеу бары да бирге таулу тиширыуну халал джюрегинде джарашыб джашагъанларыды, эшта, «Малкъарны къара намысы». Ол намыс болгъаны къадар джашарыкъды миллет да, къууанч кюнде – къууана, бушуу кюнде уа – джарсый, ахыр умутдан а тюнгюлмей. Нек эсе да, деменгили джазыучу М. Горькийни сёзлери келедиле эсиме: «Эс, - дейди ол, - ангылаудан башхалыгъы джокъду – къаллай бир ангылай эсенг а, аллай бир игилик эслейсе».
Бу юч адам – Сергей Дубинец, Валерий Постол бла аны джашы Илья - адамлыкъны кишилигине бизни энтда да бир ийнандыргъандыла. Аны биз ёмюрде да унутурукъ тюлбюз…
ДОДУЛАНЫ Аскер,
КъЧР-ни халкъ поэти.