Августну 24-де Къарачай-Черкесияда «Кавказгъа инвестиция бер» деген ат бла биринчи республикан Инвестицион форум бардырылгъанды. Аны Россияны Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министерствосу бла бирликде КъЧР-ни Экономика ёсюмюню министерствосу къурагъанды. Ол кеси да бизнес-сессияча ётгенди.
Форумну ишине кърал властны  Къарачай-Черкесияда орналгъан органларыны, бизнес биригиулени келечилери, контроль-надзор органланы, банкланы башчылары къошулгъандыла.
Къарачай-Черкесияда биринчи кере баргъан форумда КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид Инвестицион чакъырыу этгенди.


«Багъалы Байсултанов Одес Хасаевич, сыйлы коллегала! – деб айтылады анда. – Къарачай-Черкес Республиканы биринчи Инвестицион форумуна къошулгъанланы барын да аны ачылгъаны бла алгъышлайма! Мен аны мындан ары кёзюуде  джыл сайын да баргъанлай турлугъуна толу ийнанама.
Бизнес бла властны ишни игилендириуню юсюнден былай ачыкъ эмда эркин сёлешгенлери, айхай да, бизнес бирлешликни иши къалай къуралгъанын иги ангыларгъа, республикада табышлыкъ ишни этимли оноуун этерге болушуругъуна ишек джокъду. Мен Къарачай-Черкесияны ёсдюрюуню баш болумларына ишлеб тургъан производстволагъа болушуу бла аланы андан ары кючейтиуню, аны кибик джангыла ишлеб, республиканы адамларын ишли этиуню  санайма. Бизни биргелей бардыргъан ишибизни баш магъанасын да ол затда  кёреме.
Россия Федерацияны Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министерствосу бизде, Къарачай-Черкесияда, бизнесни къурау бла ёсдюрюуге уллу юлюш къошады. Мен былайда аны айырыб чертерге излейме. Бюгюннгю форумну да биз аны бла бирге бардырабыз.
Быйыл Къарачай-Черкесия кесини къуралгъаныны 25-джыллыгъын белгилейди. Ол заманны ичинде Россия Федерацияны Правительствосуну, властны тюрлю-тюрлю федерал эмда джергили   органларыны болушлукълары бла республиканы социал-экономика джаны бла да, регионда джашауну иги этиу джаны бла да бек кёб зат этилгенди. Ол затда табышлыкъ бла кюрешгенле да республикагъа кёб иги зат бла болушхандыла. Ала бизнеслерин да бардырадыла, налогла тёлеб, бюджетни да ачхалы этедиле. Мен бюгюн былайда кеслерини бизнеслерин да ёсдюре, республиканы адамларына иш орунла да ачыб тургъанлары ючюн, табыш бла кюрешгенлеге джюрек разылыгъымы билдирирге излейме.
Россия Федерацияны Президенти В. Путин Ярославль шахарда, Кърал советни президиуму бла ол Советни консультатив комиссиясыны биргелей бардырылгъан джыйылыуларында айтханча, Россияны субъектлеринде инвестицион хауаны игилендирирге джораланыб кёб тюрлю оноу этилгенди. Аланы болушлукълары бла Къарачай-Черкесияда да инвестицион болумну игилендирирге деб кёб тюрлю закон акт да алыннганды. «Джол картала» джарашдырылгъандыла. РФ-ны Президентини аманаты бла бизнесни кючлеринде тургъан налог излемлери 2014-чю джылдан бери тёрт тюрлю джорукъгъа бёлюннгендиле.
Ол  джорукъла, айхай да, предприятиелени ишлерин игилендирген бла да къалмай, бизнесни тирилигин да кёлтюргендиле. Бизнеспроектле да джашаугъа сингдирилиб  барадыла. Аллыбызда джууукъ заманда ала кеслерини санагъатларын ёсдюрюуде баш кючле болуб кетерге боллукъдула. «Архызны»  юсюнден белгили проект, сёз ючюн, аллай проектлени бириди. Кеси да Россияны Къыбыласында уллу турист кластер ишлеу бла байламлы этилген проектге киреди.
Джюнню джарашдырыучу джангы фабриканы производство кючлери да ёсе, кенгере барадыла. Урлукъла чыгъарыу бла аланы сакълауну заводу да биринчи битимин джыяды. «Кавказцемент» заводну джангыртыу джаны бла кёб зат этиледи. Тюзюн айтсакъ, эски предприятиени тамалында джангы ишлене турады.
«Шимал Кавказны 2025-чи джылгъа дери ёсдюрюуню» кърал программасыны да Къарачай-Черкесияны экономикасын андан ары ёсдюрюуге уллу хайыры тиерикди. Ол кеси да Россияны Кавказны ишлерини юслеринден министерствосуна къарайды. 
Быйыл биз ол программагъа юч проект бла киргенбиз. Доммайда инфраструктураны объектлерин ишлеу, автопарк къурау, дженгил ёсген терек бачха салыу - ма быладыла ала. Ол бизни республикагъа уллу магъаналары    боллукъ проектле кърал болушлукъну юсю бла толтуруладыла. Ала ишлеб башласала, джангы иш орунла бла усталыкъла ачаргъа онг берликдиле, экономиканы ёсдюрюрге себеблик этерикдиле. Джангы терек бачха салыныб бошаса уа, ол терекчилик бла кюрешиуню  бизде бусагъатха дери болмагъан дараджагъа кёлтюрлюкдю.
Бюгюн Къарачай-Черкесия, бютеу Россияны субъектлерича, экономика ёсюмню джангы атламын этеди. Алай эсе уа, инвестицион политикагъа да  джангы кёзден къараб, анга заман бла байламлы тюрлениуле кийирирге керекди. Парламент, ол ишни закон-джорукъ джаны бла бюгюннгю излемге келишгени бла келишмегенине къараб, анга тыйыншлы тюрлениуле кийирирге керекди. Ол затда баш магъана этилген иш налог борчну тёлерге тыйыншлы мадар къурагъаны бла къалгъанына, джангы иш орунла ачаргъа, социал программаланы толтурургъа джарагъаны бла къалгъанына къараргъа тыйыншлыды.
Республиканы хар шахары бла районунда джашау хали да, урунуу болум да бирер тюрлюдю. Алай а Къарачай-Черкесияны бютеу территориясында бирча урунуу хали-болум къураргъа керекди. Аны себеби  биринде болмагъан биринде барды - ол ишни анга кёре къураргъа керекди.
Мен акъыл этгенден, инвестицияла бла ишлей билиу къайсы болса да бир территорияны экономикасын ёсдюре билиуню мадары болгъан бла бирге муниципал властны органларыны башчыларыны ишлей билгенлерин кёргюзген магъаналы критерийди. Бизни муниципал къуралышларыбызны башчылары аллай ишни бардырыр керекли къалмайдыла. Мен аны алайлыгъын билеме.  Алай а мен ол ишни андан эсе тирирек бардырыргъа  кереклиге санайма. Бюгюн властны федерал, регионал органлары ишни алай этимли бардырыр болумла къураргъа болушханлай да турадыла. 
Инвесторну не тюрлю иши да финанс органла бла къысха байламлыды. Бу залда олтургъан бизнесменлени къайсы бири да кредит алыргъа къыйын болгъанын да, кредитни ставкаларыны уллулукъларын да, къагъыт бюрократияны да кёре, сынай келгенине ишегим джокъду. Мен тюрлю-тюрлю банкланы башчылары бла таймаздан тюбешгенлей турама да, аланы гитче эмда орта бизнес бла иш джюрютюрге къызыннганлай тургъанларын да билеме. Тюзюн айтсакъ, бу иш баргъанлай да турады.  Алай а бу затны юсюнде биз барыбыз да андан эсе этимлирек къымылдар  джанындан болургъа керекбиз.  Мен былайда кърал властны органларыны, федерал властны органларыны юслеринден айтама – ала, айхай да, заём ачха алгъан заманда, аны кибик кредит алгъан заманда бизнесге онг болурча этерге керекдиле.
Власть регионну ол неда бу социал-экономика магъаналы проектине гарантия документча эксперт заключение джарашдырыб берирге хазырды.
Айта барыргъа керекли дагъыда бир иш – контроль-надзор органланы ишлерини юслеринден. Бу бир-бирлерини ызларындан чексиз кёб тинтиуле азыракъ болмай, инвестицион иш айныб кетерик тюлдю. Мен, Россия Федерацияны Президентини Шимал Кавказ федерал округда  Толу эркинликли келечиси Олег Евгеньевич Белавенцев бла сёлешиб, биз мен былайда айтхан ишни юсюнден таймаздан заман заманы бла джыйылыула бардырыб турургъа келишгенбиз. Бизнесменледе хаман къуру терсленирге тыйыншлы адамланы кёрюб тургъан дурус тюлдю.
Мен былайда сизни эсигизге къралны Президенти В. В. Путинни айтханын салыргъа излейме. «Надзор этиучю органла къуру джорукъну бузулгъанын ачыкълаб къояргъа керек тюлдюле. Терс этилген затны табхан бла къалмай, профилактика да бардырыргъа, табышлыкъ бла кюрешгенлеге, артыкъ да бек кесини бизнесин джангы башлагъанлагъа магъаналы консультация болушлукъ да этерге керекдиле», - дегенди ол.
Инвестицион ишни инфраструктура системасын андан ары игилендириуню да бек магъаналы ишлени бирине санайма. Ногъай районну федерал джолла айырылгъан джеринден узакъ болмай биз къурай айланнган техно-парк ол ишни ал юлгюсю боллукъду.  Бизнесни бу залда олтургъан келечилерин ол техно-паркны хар мадарын иги билирге эмда анга резидентле болуб кирирге чакъырама.  
Зеленчук, Уруп районланы территорияларында энчи экономика зоналаны юслеринден да талай сёз айта кетейим. Экономика ёсюмню министерствосу билдиргенден, энчи экономика зона къралда эм хайырлы зонагъа саналады. Алай болгъанлыкъгъа мен аны кесини мадарларын толу хайырландыргъаннга санамайма, аны резидентлери да толу кюч бла ишлемейдиле.    Одес Хасаевич, Сизден энчи эмда Россияны Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министерствосундан резидентлени ишлерине толу анализ этдирлигигизни тилейме. Бюгюн къралыбыз бизнесни   ёсерине аламат мадарла къурагъанды. Бизнес да республикагъа не къадар кёб дивиденд келтирирге джууаблы болгъанын ангыларгъа керекди. Артыкъ да бек бизни адамларыбызгъа иш орунла ачыу бла налогла тёлеуде.
Багъалы коллегала! Республиканы инвестицион болумун, аны ичинде адамланы джашау дараджаларын властны органлары бла бизнесни биригиб ишлеулери ёсдюрюрге эмда игилендирирге боллукъдула.    Аны энтда бир кере эсигизге салама. Ишигизни анга кёре къураргъа кюрешигиз.
Сёзюмю аягъында хар инвесторгъа магъаналыгъа санагъан затымы билдирирге излейме: ишин бизде бардыргъан хар инвестор неда Къарачай-Черкесияны экономикасына инвестиция салыргъа джангы  излеген хар адам биз аны аллында борчларыбызны не болумда да толтурмай къоймазлыгъыбызгъа толу ийнаныргъа керекди. Биргелей бардыргъан ишибизде джетишимли этерик да бизни берген сёзюбюзге кертилигибизди. Аны унутмайыкъ.
Сёзюме эс бёлюб тынгылагъаныгъыз ючюн сау болугъуз».                                                                                                                                                                          

 
{jcomments}