«Джаннга джетсе, саннга кюч джетер».
Нарт сёз.

Къарачай шахарда Дом Специалистов деген юйню аллында Марадан Хапаланы Хызыр деб бир тенгим бла мен ушакъ эте тургъанлай, бир адам бизни бла саламлашыб озду. Хызыр аны ызындан къараб:
- Ма бу барыб тохтагъан тулпарды, - деди.
- Чыркым адам тулпар къалай боллукъду? Мен аны таныйма, ол Лепшокъланы Исхакъды, тулпарлыгъын а билмейме, - дедим мен.
- Билмей эсенг, тынгыла, - деб Хызыр хапарны барма къойду:
- Уллу терслиги болмагъанлай сюймегенлери тил этиб, Исхакъны тутадыла да, тюрмеге атадыла. Ол камерада тургъан бир атаман мазаллы адам болады. Передача болса, кесини аллына салдырыб, ашаб, къалгъанын бир джанына быргъаб, камерада адамлагъа хыны этиб, аманла айтыб тургъанды. Исхакъгъа: «Эй, джангы келген, кел да саламлашыб, мени къолуму тут», - дегенди. Исхакъ анга: «Керек эсе, кесинг кел да тут мени къолуму», - дегенди. Атаман Исхакъгъа: «Сёлеширге юреннгенсе», - дейди. Исхакъ анга: «Юреннгенме, сени да юретирме», - деб, джууаб береди. Атаман туруб келиб, аллына сюелиб, тутушамы билесе, тюйюшеми билесе, деб сорады. Исхакъ анга, экисин да билеме, дейди. Атаман, кёрюрбюз, деб орнуна кетеди. Къатындагъы Исхакъгъа: «Къой, ол бир аман адамды, не дей эсе да тынгыла да къой», - дейди. Исхакъ: «Тейри мен аны...» - деб къояды.
Бир-эки сагъатдан камерадагъыланы хауагъа (прогулкагъа) чыгъарадыла. Атаман, къайда бир келчи, дейди да Исхакъ бла атаман тутушадыла. Исхакъ аны иги хыныракъ джыгъады. Атаман къыйналыб къобады ёрге. Разы болмайды да, экинчи кюн атаман энтда тутушайыкъ, дейди. Бу джол, тохтамагъаны ючюн, Исхакъ аны джерге джыгъыб, ашхы ийлеб, кесини мийиклигине дери ёрге кёлтюрюб, таякъны бургъанча, тёгерек-тёгерек буруб, «дюнг!» деб джерге урады. Атаман ёрге туралмайды. Кёлтюрюб элтедиле камерагъа. Андан сора ол тынч болады. Исхакъны атаман этедиле, Исхакъ джорукъну тюзлюк халда салады, - деб Хызыр хапарны бошады.
Бу айтылгъанны не сейири барды, дерге боллукъду окъуучу. Сейири олду: атаманны мийиклиги 190 сантиметр, ауурлугъу 115 килограмм болгъанды. Исхакъны мийиклиги 162 сантиметр, ауурлугъу 66 килограмм болгъанды.
Андан сора, Исхакъны энди бир кёрсем деб турама. Бир кюн ингирде кинотеатргъа бардым. Исхакъ да келди. Фильм башланыргъа заман бар эди да, мен Исхакгъа: «Чала-къула бир этгенлеринги эшитгенме, аладан бир-эки хапар айтсанг а», - дедим. Айтыргъа алай излемеди, къоймагъанымда бир хапарын айтды. Ол былайды:
- Джёгетей Аягъында кеслерин залимге санагъан джети саубитген джаш Исхакъгъа тюйюшюрге чабадыла. Исхакъ аланы къагъыб-къагъыб къалау этиб кетеди. Ала, бизни тюйген этди, деб Исхакъны сюдге бередиле. Тизилиб олтуруб тургъан джети джашха сюдю:
- Сизни тюйген бумуду? - деб сорады.
- Буду, буду, - дейдиле джашла.
- Джангыз кесими эди, нёгерлери бармы эди? - деб сорады сюдю.
- Кеси эди, - дейдиле джашла. Сюдю Исхакъны къатына барыб:
- Быланы сенми тюйгенсе? - деб сорады.
- Хо, - дейди Исхакъ. Сюдю Исхакъны сыртындан къагъыб:
- Аперим! Сен керти эркишисе, башынга бошса, бар, - деб джибереди. Джети джашха айыб этиб, къыстайды.
Исхакъны энтда бир этгени: башха миллетден 12 адам болуб Исхакъны сюредиле. Исхакъ къарангы орам бла къача барыб, тохтаб бир джанына бугъунады. Ала муну эслемей тизилиб чабыб озуб кетедиле. Исхакъ аланы санаб туруб, 12-чи озгъанлай ызларындан тебрейди. Джетиб бир-бир къагъыб барысын да сойландырыб кетеди. Аудургъаны уа сагъатладан алгъа къобаллыкъ тюлдю.
Энди Исхакъны мен кесим кёрген бир хапарын айтайым. Къууанчда столда иркни орта джилигин ура келдиле. Къолуна джан джаулукъ чырмаб ургъан джашла да болдула, сындыралмадыла. Ахырында Исхакъгъа бердиле. Исхакъ аны алай урду, сыннган огъай, темир токъмакъ бла ургъанча, сюек эзилиб умур-чумур болду.
Къолу уллу - асыу, аягъы уллу - джарсыу, дегендиле Къарачайда.
Исхакъ шофёр болуб джюк ташыгъан машинада ишлей эди. Игини джауу кёб болур, деб айтыу барды. Ай медет, Исхакъ машина бла бара тургъанлай, ингир къарангыда илинмек аджалдан ёледи.


САЛПАГЪАРЛАНЫ
Рамазан.
«Къарачайны тулпарлары, гёджеблери» - 2004 дж.

 
{jcomments}