Адетдеча, аманлыкъчыла дунияда, къралда тюрлю-тюрлю къыйын болумла бла уста хайырлана биледиле. Адамла тамам сагъышланнган кёзюуде, аны ол халы бла хайырлана, не да этиб ачхасын къымар джанындан боладыла. Кеслерини «муратларына» джетер ючюн адамны къоркъутадыла, ашыкъдырадыла, бир уллу саугъа къытханса деб, къууандырыб да эсин бир джанына бёледиле.

Бюгюнлюкде бизни къралда, республикада да аманлыкъчыла къаллай тюрлю джангы лагъымланы хайырландырадыла, телефон бла сёлешиб алдаргъа кюрешгенле бла адам кесин къалай джюрютюрге керекди, ачхасын алагъа аш этмез ючюн мадарла бармыдыла, бу эмда башха сорууларыбызны биз Эресейни Банкыны Къарачай-Черкесияда бёлюмюню управляющийи Дмитрий Мещеряковгъа бердик.

- Арт кёзюуде къаллай джангы хыйла лагъымла чыкъгъанларыны юсюнден бир хапар айтсагъыз.

- Арт кёзюуде хайырландырылгъан схемаланы бири кредит берген организацияла клиентлерине теджеген къошакъ саугъалау программала бла байламлыды. Къонгурау къакъгъан аманлыкъчыла адамлагъа аланы джыйылыб тургъан балларын неда кэшбекни ачхагъа ауушдурургъа боллукъду деб терилтедиле. Аны алай этер ючюн а, ала айтхандан, банк картагъыздан толу хапар берирге керек боласыз, аны тышында сизге келген СМС-кодну да айтдыртыргъа излейдиле. Айхай да, ол кодну билгенден сора аманлыкъчыла чыртданда къыйналмагъанлай сизни картагъызны «тазаларгъа» мадар табадыла. Эсигизде болсун, быллай зат теджеб телефон бла сёлешдиле эселе, кесигизни терилтмей, эрлай огъуна ушакъны тамамлаб, банкны кесине къонгурау къагъыб хапар билдиригиз.

Дагъыда бир джангы схема. Ол Эресейни Банкында «иш этилиб ачылгъан» счёт бла байламлыды. Былайда аманлыкъчыла ашыкъмайдыла. Алгъы бурун адамгъа сёлешиб, кесин банкны къуллукъчусуча танытыб, «туура бусагъатда сизни атыгъызгъа аманлыкъчыла эселе да кредит джарашдырыргъа излей турадыла», деб билдиреди. Ызы бла экинчи къонгурау къагъылады да, банкны къоркъуусузлукъну сакълагъан бёлюмюнде «ишлегенле» неда закон-джорукъ сакълагъан органланы къуллукъчулары ат бла сизни, сизни эт-джууукъ адамыгъызны атына туура бусагъатда кредит джарашдырыла турады деб билдиредиле. Энди аманлыкъчыла ол ачханы алыб къоймаз ючюн ала излеген ачха тенгли бирни бу адам кеси терк халда джарашдырыб алыргъа керекди. Былайда чертилген зат: бу хапарны кишиге айта айланыргъа заман джокъду дейдиле аманлыкъчыла, нек дегенде, ала «тутаргъа» излеген адам банкны къуллукъчусуду.

Сора чынг ахырында адам ол ачханы, анга кишиден хыянат джетмез ючюн, Эресейни Ара банкында джарашдырылгъан «къоркъуусуз», «джабыкъ» счётха ашырыргъа керек болады. Бу иш бары да бир кесек заманны ичинде бардырылады, адамны халисин иги билген аманлыкъчыла, аны къоркъутуб, эс ташлатдырыб, кеслери айтханны этдирирге кюрешедиле. Эресейни Банкыны бир къуллукъчусу да клиентлеге къонгурау къакъмайды, бир тюрлю бир «джабыкъ», «къоркъуусуз» счёт деген зат да джокъду.

- Андан башха дагъыда къаллай лагъымлары барды аманлыкъчыланы?

- Дагъыда бир схемалары – ётюрюкден сакълагъан ётюрюк. Алгъаракъда аманлыкъчыланы хаталарындан джарсыгъан адамлагъа болушлукъ этген сылтау бла ётюрюк сайтла къураладыла, аланы адреслери адамланы электрон почталарына, телефонларына джибериледи. Бир кере ачхасын тас этиб, не этерге билмей, болушлукъ излеб айланнган адам ары кирсе ийнаныб къалыргъа боллукъду. Сайтда анга кесини данныйлерин (паспорт, банк карта-баш дегенча) джазаргъа керекли форманы теджейдиле. Кесигиз ангылагъандан, ол хапар бары да аланы къолларына тюшсе, ала биягъынлай джарлы адамны рысхысына къатыладыла.

Дагъыда башха схема: аманлыкъчы адамгъа сёлешиб, аны ачхасыны, счётуну юсюнден хапар «аманлыкъчыланы» къолларына тюшмей турамыды деб къараргъа боллугъуну юсюнден айтады. Аны билир ючюн бир белгиленнген сайтха кирирге керек боллукъду дейдиле, аны ссылкасын да ашырадыла. Адам ол сайтха кириб кесини данныйлерин джазгъанлай, кесигиз ангылагъандан, ачхасы кетди.

Дагъыда бир хыйла лагъымлары барды. Аманлыкъчы телефон бла сёлешиб, кесин банкны къуллукъчусуча танытады, сора къолда джюрюген ачха аз болгъанды деб, къоркъутады. Тамбласында адамгъа керек заманда, ол тыйгъычсыз ачха алалыр ючюн картасында ачханы «къоркъуусуз» счётха ашырыргъа керекди. Аллай счётну къурар ючюн а адам биягъынлай кесини, картасыны юсюнден толу хапар берирге керек болады.

- Аманлыкъчылагъа «азыкъ» болмаз ючюн не этерге керекди, бир айтсагъыз.

- Телефон бла сёлешиб этилген аманлыкъны юсюнден айтсакъ, хар бир сёзге да ийнаныб барыргъа джарамайды. Кир иннетли къауум кёб тюрлю хыйла лагъым биледиле, аланы хар бирин «сылаб-сыйпаб», таб джарашдырадыла. Сизни таныгъаныгъыз-билгенигиз болмагъан адам сёзюн сизни ачхагъызны юсюнден башлады эсе сакъ болургъа керекди. Аз да ишекли болгъанлайыгъызгъа ушакъны терк тамамлаб кесигизни банкга къонгурау къагъыгъыз. Аны номерин картагъызны юсюнде къараб, къолугъуз бла джангыдан джазыб, алай сёлешигиз.

Интернет тюкенледе сатыу-алыу этген заманыгъызда да сакъ болугъуз. Аманлыкъчыла керти сайтха ушаш ётюрюк сайтла (фишинговые сайты) этерге устадыла. Иги къарамагъан адам ангыларыкъ тюлдю. Атында бир-эки харифни башха тюрлю этедиле. Керти сайтланы адреслерини ахырында кирит белгичик болады.

Къоркъуусузлукъну юсюнден саудан алыб айтсакъ, рысхыгъызгъа аманлыкъчыладан заран джетдирмезге мадар берлик талай лагъым барды:

- танымагъан адамларыгъызгъа банк картагъызны юсюнде джазылгъан затланы билдирмегиз;

- ишекли болгъан сайтларыгъызда картагъызны данныйлерин джазмагъыз;

- тюрлю-тюрлю сайтлада энчи кабинетигизге кирир ючюн бирча пароль хайырландырмагъыз;

- сиз танымагъан адамдан ичинде ссылкасы болгъан письмо келсе аны бла хайырланмагъыз;

- Интернетге чыкъгъан устройстволарыгъызны барына да антивирус программала салыгъыз;

- социал сетледе-башда, кёбчюлюк кёрлюк джерде кесигизни телефонугъузну номерин, адресигизни, паспортугъузну суратын-затны салмагъыз.

- Аманлыкъчыланы къолларына тюшген адам не этерге керекди?

- Терк халда банкга хапар билдиригиз да картагъызны джабдырыгъыз. Экинчиси, банкны бёлюмюнде счётугъуздан выписка алыгъыз да кесигиз бардырмагъан операция бла разы болмагъаныгъызгъа заявление джазыгъыз. Аны бир экземплярын кесигизде къоюгъуз. Ючюнчюсю, закон-джорукъ сакълагъан органлагъа барыб урланнганны юсюнден заявление джазыгъыз.

Керекли джорукъланы барын да тутуб, джорукъсуз операция этилген кюнню экинчи кюнюнден кечге къалмай банкга барсагъыз ачхагъыз ызына къайтарыллыкъды. «О национальной платежной системе» деген федерал законну 9-чу статьясына кёре, сизни терслигигиз болмагъанлай ачхагъыз урланнган эсе, банк аны сизге къайтарыргъа борчлуду. Алай а сизге сёлешген аманлыкъчыгъа толу хапарны кесигиз берген эсегиз, банк ачхагъызны къайтарыргъа борчлу тюлдю, алайын унутмагъыз.

Аманлыкъчылагъа къаршчы къаллай ишле бардырыладыла, ала къаллай схемала хайырландырадыла, бу дагъыда башха хапарны Къарачай-Черкес Республиканы джамагъаты Эресейни Банкыны официал сайтына кириб, неда Эресейни Банкыны «Fincult.info» деген юретиу порталында неда Эресейни Банкыны Телеграм-каналында табаргъа боллукъдула.

Материалны басмагъа

ХУБИЙЛАНЫ Фатима хазырлагъанды.

 
{jcomments}