Подробности: Опубликовано: 28 марта 2020

Бюгюн а хал къалайды?
Заман неге да тюрлениуле кийирмей къоймайды. Бюгюнлюкде къарачайлылада-малкъарлылада къой союу эмда санлау тёреси да башхаракъ болгъанды. Энди Малкъарда къурманлыкъ къой малдан 16 юлюш чыгъарылады. Алгъын кёкюрек тёш, анга ногъана деб да айтадыла, ол санаугъа кирмегенди. Айтыулагъа кёре, малланы иеси алагъа салгъан къыйыны, джайда, къышда да аланы ызларындан айланнганы ючюн эм татлы джерин, кёкюрек тёшюн, кесине къойгъанды. «Тёзген тёш ашайды» деген нарт сёз да андан джаратылгъан болур.

Подробности: Опубликовано: 24 октября 2019

Адамны чархында хар зат бир-бири бла байламлыды. Ол байламлылыкъны ангыласанг кесинги кёб затдан сакъларгъа боллукъса. Аны ючюн бир талай лагъым бла амалны теджейбиз.

Дауур кёб болгъан джерде бир-биринги иги эшитир ючюн

Подробнее...

Подробности: Опубликовано: 14 сентября 2019

Бизни ата-бабаларыбыз ёмюрлени теренинден бери да джашауларын малчылыкъ бла байламлы этиб келгендиле. Малны сютюнден ала джау, бышлакъ, айран этгендиле, этинден а тюрлю-тюрлю татымлы ашла хазырлагъандыла. Сёз ючюн, тишликни (шишлик) алыб айтсакъ огъуна, ол къарачай-малкъар халкъдан чыкъгъан затды, не ючюн десенг, ол тишлеген деген сёзден къуралыб айтылады, башха бир милетде да джокъду. Бюгюн мен таулула ийнек, къой, эчки сютледен къаллай бышлакъ, джау, айран этгенлерин дагъыда башха затланы юслеринден хапар айтыргъа излейме. Мени оюмума кёре, бу затла бизни миллетни хант хазнасы болгъаны тарихде къалыргъа эмда ёсюб келген тёлю аланы билирге керекди.

Подробнее...

Подробности: Опубликовано: 26 марта 2020

Сыйлы аталарыбызны аламат адетлерин билиу эмда тутуу халкъыбызны энчилигин сакълауну тюз джолуду.
Озгъан ёмюрледе турмушха къарасакъ, къарачайлыла эмда малкъарлыла малчылыкъ бла къаты кюрешгендиле, бу ишде алагъа хазна киши тенг болалмагъанды. Къойланы артыкъ да кёб джайгъандыла. Аны кесини сылтауу да барды. Къойла, атла да джууаш юй хайуанланы тизимине киредиле. Аллайланы этлери артыкъ да татыулугъа саналгъанды. Алагъа адал дегендиле. Ол сёзню магъанасы – ашаргъа джарагъан, ариу, тауушлукъ малла.

Саулукъну, джашауну да шарты
Алимлени айтханларына кёре, тюрк миллетлени кёблеринде къой тутуу адам улугъа саулукъну эмда джашауну белгиси болгъанды. Бир-бирде, сёз ючюн, къарыусуз туугъан сабийни атын джашырыб, Къочхар дегендиле. Къурманлыкъ малны сойгъанда, аны къанын сууутмай, джангы туугъан сабийни мангылайына джакъгъандыла. Эр юйюню босагъасындан биринчи атлагъан келиннге да тамам алай этгендиле. Бетин ачыкълагъан сагъатда, аякъ тюбюне къурманлыкъгъа союлгъан акъ къойну терисин джайгъандыла.
Джауруннга къараб, дунияда турмушну, джыл не зат келтирлигин билирге кюрешгендиле. Ол адет бюгюн да сакъланыб келеди. Онг джанында ашыкъ джилигинден къагъанакъ сабийлеге сыппалыкъ этгендиле. Алай бла бу малны сыйы уллу болгъанды, адамлагъа ол берекетликге берилгенди. Андан айтыла болур «Къой кютген – байлыкъгъа, джылкъы кютген – субайлыкъгъа» деб.

Онеки джыл – онеки юлюш
Биз билгенден, дуния джаратылгъандан башлаб, тюрк халкъла кеслерини орузламаларын джарашдыргъандыла. Аны къуралыууна табигъатда тюрлениуле, башха джашау болумла себеблик этгендиле. Аланы эсеблеб, 12 джыл кирген заманнга мючел (бурун тюрк тилде цикл деген магъананы тутады) дегендиле. Анда хар джыл не юй хайуанны, не кийикни атлары бла саналады.
Бир мючелде 12 джыл болгъаныча, къойну сюегинден 12 юлюш этилгенди: 2 джаурун къалакъ (джаурун), 2 базук, 2 къысха джилик, 2 ашыкъ джилик, 2 орта джилик, 2 джан сюек. Къой башны онг джаны, джаягъы, къуйрукъ учусу, иегилери, сырт сюеклери (алагъа аркъала, омурау деб да айтадыла), джёрмеси хант юлюшге къошакъгъа берилгендиле. Ёпкеси, баууру, джюреги, бюреклери, аякълары юлюшлеге къошулмагъандыла.

ТЕТУУЛАНЫ Хадис.

Мындан арысы басмаланныкъды.

Подробности: Опубликовано: 16 сентября 2019

«Ариу къылыкъ къызгъа керек,
Андан да бек улгъа керек», деб айтыу болгъанды буруннгу къарачайлыла бла малкъарлылада.
1. Биринчи уланланы, джете келген джашланы ата-анагъа, къартлагъа намыс берирге; тамаданы олтургъан джерине барыб олтурмазгъа, тамадагъа туруб орун берирге; улан чючкюрсе, ауузун джабаргъа юретгендиле.

Подробнее...