Заман оза баргъаны сайын толу ачыкъ бола барады фашизмни ууатыу бла къралыбызны эркинлигин сакълауда совет халкъны эмда аны аскерини тулпарлыгъы. Джюзле бла джылла ётселе да, бютеу дунияда халкъла сейирсиннгенлей турлукъдула ол затха.
Бизни къралны аскер кючлери, бирикген халкълары бла бирге Могилёвщинаны подпольщиклери фашист аскерлеге къаршчы урушда ёлчесиз уллу ишлени баджаргъанлары шагъатлыкъды анга. Могилёв шахар бла областда белоруслулача оруслула, украинлиле, гюрджюлюле, эрменлиле, къазахлыла, узбеклиле дагъыда башха миллетлени уланлары, къызлары партизан къозгъалыулада уллу джигитликле кёргюзгендиле. Бизни джердешибиз Къасайланы Осман а, 121-чи Къызыл партизан полкну командири, ётгюрлюгю бла юлгюге айтылгъанды. Джигитибизни юсюнден джазылыр ючюн къалгъан болмаз, алай болса да никкол (июнь) айны 29-у Партизанла бла подпольеде ишлегенлени кюню болгъаны себебли аны юсюнден статьяны окъуучуларыбызгъа теджейбиз.
Къасайланы Муссаны джашы Осман 1916-чы джыл никкол (июнь) айны 25-де Хурзук элде туугъанды. Ол Мусса бла Хабийни джети сабийлерини ючюнчюлери болгъанды. Османны сабийлик, джашлыкъ джыллары да Хурзукда ётгендиле. Элни къартлары, аланы джууукъ адамлары айтхандан Осман сабийликден огъуна бек эсли, саулукълу, кеси да ишни бек сюйген, спорт бла санын чыныкъдыргъан джаш болгъанды. Школда окъугъан джылларында, дерследен бош болгъан заманда атасына-анасына таймаздан болушханлай тургъанды: малланы кютгенди, отун этгенди, чалкъы чалгъанды…
1931-чи джыл ол ал башланнган школну, 1936-чы джыл а Къарачай шахарда педагогика ишчи факультетни (рабфакны) бошайды. Ызы бла Худесде атасы Мусса ишлеген мычхы заводну школунда устаз болуб ишге джарашады. Анда талай айны ишлегенден сора, кеси тилек къагъыт джазыб, 1937-чи джыл Къызыл Аскерде къуллукъ этерге кетеди.
Ол джыл огъуна Османны Пенза шахардагъы атлы аскер училищеге аладыла. 1938-чи джылны абыстол (ноябрь) айында Киевде артиллерия училищеге кёчюредиле. Аны да бир джылны ичинде джетишимли тауусуб, лейтенант чын алыб чыгъады. Андан сора, 1939-чу – 1940-чы джыллада танкалагъа къаршчы 209-чу дивизионну къурамында 121-чи джаяу-аскер дивизияда Литва бла Латвияны джеринде къуллукъ этиб башлайды.
1940-чы джыл Осман 121-чи джаяу-аскер дивизияны 383-чю джаяу-аскер полкунда батареяны командири болады, бираздан аны полкну артиллериясыны тамадасыны орнуна къуллукъгъа кёчюредиле. Артда полкну тамадасына сайлагъандыла.
Уллу Ата джурт къазауатха Къасай улу Кюнбатыш фронтда Белоруссияны Слоним шахарында тюбейди. Ол къуллукъ этген дивизия урушну ал ыйыкъларында Белоруссияны Барановичи-Волковыск темир джол линиядагъы Слоним шахарны фашистледен къоруулагъанды. Ол дивизия къазауатны биринчи айында огъуна, къаты урушладан сора кючлю абызырагъанды, аны сау къалгъан кесеклери да седирегендиле. Ол кёзюуледен сора Османдан да хапар келгени тохтагъан эди. Анга архивде документле да шагъатлыкъ этедиле. Ол документледе 1941-чи джыл никкол (июнь) айны 22-ден элия (июль) айны 31-не дери кёзюуде баргъан къаты урушда лейтенант Къасай улу башсыз болгъанды деб джазылгъанды.
Къасай улу биринчи сермешиуледе огъуна кесин джигит аскерчича, фахмулу абычарча кёргюзеди. Гитлерчи нацистлеге уллу къоранчла да салады. Алай а Слоним шахарны къатында оборона тутуб тургъан 121-чи джаяу-аскер дивизия, къаты урушладан сора тозурагъанында, юзюлген кесеклери алгъа ётюб кетген гитлерчи аскерни артында къаладыла. Ол кёзюуде бизни аскерчилерибиз, тохтай да сермеше, джауну борбайын ала, артха ыхтырыла эдиле. Къара тенгизден Баренц тенгизге дери созулгъан фронт къралыбызны джерине теренден терен кириб келе эди. Билмей тургъанлай, джунчууларындан тюгел эс джыйыб бошамагъан совет халкълагъа ёлчемсиз уллу къыйынлыкъ тюшген эди. Ай медет, Осман къуллукъ этген дивизия къуршоугъа тюшеди. Аскерчилерибиз джигит сермешселе да, адам сан джаны бла да, сауут-саба джаны бла да талай кереге онглу болгъан джау аскерге къарыу этелмейдиле. Алгъа уруб келген джау аскер да, дивизиядан кёблени къырады. Алай бла бир къауум совет абычар бла аскерчилеринден бир бёлек джаш, аланы арасында лейтенант Къасай улу Осман да болуб, сау къаладыла. Ала Белоруссияны немец аскерле алгъан джерлеринде чегетлени, кёкенлени, къулакъланы ичлери таша джолла бла, кечеги джолоучу болуб, кеслерини аскер бёлеклерин табар мурат бла, ачлыкъда-джаланнгачлыкъда кюнчыгъыш таба айланнгандыла. Кючлери асыры аздан, ачыкъ, кенг джерге чыгъаргъа, кюндюз къымылдаргъа, джау аскерле басхан эллеге къайтыб, азыкъ алыргъа, хапар билирге мадар болмай талай заманны тургъандыла. Ала ол барыудан, айдан аслам заманны «сюркелиб», Белоруссияны Барановичи, Минск, Бобруйск областларындан ётюб, 1941-чи джыл къыркъар (август) айда Могилёв областны Белыничи районуна чыкъгъандыла. Арыб, тозураб келген аскерчи бёлек Друть суугъа чыгъыб, алайда болумларын чегиб кёрюрге оноулашадыла. Карталагъа бек эс бёлюб къарагъандыла, алай болса да джюреклерин басар джукъ табмагъандыла: алларында Друть суу, ары джанында уа немец аскерледен тыкъ-тыкълама болуб тургъан уллу Могилёв шахар, андан ары да – кюн чыкъгъан джанына узайгъан фронт. Тёгереклеринде уа – юслерин гитлерчи нацистле басыб, не этерге билмей, сескекли, сангырау, джансыз болуб тургъан джакъсыз белорус халкъ.
Ётгюр джашла ингирде, кёз байланыр заманда, джолгъа чыгъаргъа сёзлерин бегитдиле. Сора бара-бара бир элчикге шыкъыртсыз, тёгерекге сакъ бола кирдиле. Эм къыйырдагъы юйчюкню аллына келиб, акъырын эшигин къакъдыла. Иеси, къартыракъ киши, чыгъыб аланы кёргенлей, сескекли бола, саламлашыб, аскерчилени асыры огъурамаса да юйге чакъырды. Ичгери киргенлеринде, анга тынгылы хапар сорургъа, къазауатдан, фашистлени юсюнден, дуния болумдан джангы зат эшитирге мурат этиб, къартны ушакъгъа тартыб кёрдюле. Алай болса да ол ушакъгъа терен кирирге сюймеди, соруугъа да не «огъай», не «хо», неда «билмейме» деб тургъандан ары, джюрегиндегин ачаргъа излемей эди. Немец провокаторла, къызыл аскерчи кийимле кийиб келиб, хар кимни ичин, тахсасын билиб, элде талай адамны ачытхан эдиле да, хар ким кесини тилине «кирит» салгъан эди. Аны амалтын джарсыб келген аскерчи джашлагъа да нек ышанмагъанын ангыларгъа боллукъ эди. Алай болса да аланы тозурагъан, абызырагъан сыфатлары ачыкъ сёлешгенлери сескекли къартны бираз бюкдюле. Ол талай джангы хапар айтды джашлагъа. Джашланы бири юйде радиоприёмникни эслеб, аны тауушун бир кесек уллуракъ этиб тынгыладыла.
…Москвадан Левитан сёлеше эди. Ата джуртубуз, джауну къолуна тюшген джерлерибиздеги совет адамлагъа диктор базыкъ ауазы бла кёл бере, партизан къазауатны башларгъа чакъыра эди. Ол чакъырыу Джуртну буйругъуча ангылашынды, тузакъгъа тюшгенча болуб, джунчуб айланнган аскерчилени олсагъатлай сагъайтды. Джашла къартха бюсюреу этиб, ызларына чегетге сингиб кетдиле. Ма андан сора Къасай улу партизан отряд къураргъа кёллениб, биргесинде аскерчиле да ол оноугъа келишдиле. Алай бла 1941-чи джылны къыркъар (август) айыны 10-да Осман бла нёгерлери Могилёв областны Белыничи районунда Угольщина элчикни къатындагъы Сипайлов чегетде тохтадыла. Ма алайда башланнганды 121-чи партизан полкну тамалы салыныб. Джангы партизан отряд, кеслерини бёлеклеринден аджашыб, фашист тылда къалыб кетген аскерчиле бла командирледен къуралды. Къасайланы Осман аллында анга комиссар, артда командир болады.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
Мындан арысы басмаланныкъды.
