Бу кюнледе Къарачай районну Орджоникидзевский посёлогуну орта школунда сохталаны Джуртубузгъа эмда ана тилибизге сюймекликлерин ёсдюрюрге джарарыкъ иш бардырылгъанды.
Ол школну орус, къарачай тилле бла адабиятдан устазы Акъбайланы Ёлмесхан 5-чи, 7-чи классланы сохталары бла «Джаша, джашна Ата джуртум!» деген чакъырыу бла школ программадан тышында ачыкъ дерс бардыргъанды.
Умарны къызы Ёлмесхан ачыкъ дерсле хар къуру да къураучанды. Ол, аллай дерслерин тил байлыгъыбызны сакълаугъа уллу юлюш къошхан махтаулу джердешлерибизге атаб, аланы юлгюлеринде сохталаны билим алыргъа, ана тилибизни эмда джуртубузну сюерге учундурады.
Сынамлы устаз бу джол дерсинде сабийлени халкъыбызны керти адамы –Мамчуланы Тариэлни къызы Динаны - джашау джолу бла шагъырей этди.
«Къарачай-малкъар адабиятда меннге бир поэтни хапарын айт деселе, мен Мамчуланы Динаны юсюнден айтырыкъ эдим. Ол Шимал Кавказны эм белгили поэтлерини бириди. Аны поэзиясы джашау бла терен байламлыды», - деб башлады дерсин Акъбайланы Ёлмесхан.
Айхай да, биринчи назмусун 5-чи классда окъугъан заманында джазгъан, бусагъатха уа 7 назму китаб чыгъаргъан, орус, къарачай тилледе бир талай драмасы кёргюзюлген таулу къызны джашау джолу кимге да ашхы юлгюдю.
Тариэлни къызы Динаны 100-ден аслам назмусуна макъам салыннганды. Бютеу миллет сюйген «Кёгюрчюн» деген джырына макъамын а ол кеси салгъанды.
1976-чы джыл Къарачай-Черкес кърал педагогика институтну филология бёлюмюн тауусхандан сора Мамчуланы Дина Огъары Мараны орта школунда, «Ленинни байрагъы» деген республикан газетни редакциясында ишлегенди. 4-5 джылны Къарачай-Черкесияны маданият министри эмда республиканы Президентини кенгешчиси болуб да тургъанды. Бюгюнлюкде ол «Къарачай» газетни редакциясында джангылыкъла бёлюмюне башчылыкъ этеди.
Къайсы къуллугъунда да Мамчуланы Дина миллетибизни сыйын мийикде тутханлай, джердешлерине джан аурутханлай келеди. Ол Москвада терроризмге къаршчы кюрешге аталгъан уллу джыйылыуда «лица кавказской национальности» деген айтыуну кёбчюлюкге джайгъанланы хыртха уруб сёлешгенди. Таулу къыз Кавказны бютеу миллетлерин джакълагъанына джыйылгъанла бары бюсюреу этгендиле. Андан бери ачыкъ эфирде ол сёзлени айтыу да тохтагъанды.
Мамчуланы Динаны, не тюрлю болумда да адамлыгъын, намысын, огъурлулугъун сакълаб, адамлагъа халал къуллукъ этгени ючюн, берилген кърал эмда джамагъат саугъалары сансыз-санаусуздула. Аланы араларында КъЧР-ни 2008-чи джылгъы Президентини адабият бла санатдан ёчюн, Эресейде Джамагъат разылыкъны белгилеген академияны «Нефертити» медалын, Лермонтовну 190-джыллыгъына, Джырчы Исмаилны 120-джыллыгъына, Къулийланы Къайсынны 100-джыллыгъына аталгъан юбилей медалларын, Кърымшаухалланы Исламбийни «Награждается в номинации «Литература» за завершенную в 2017 году трилогию пьес, знаменующих авторский приоритет в становлении этноисторической тематики карачаевской драматической современности» деб джазылгъан медалын айрыб чертерге тыйыншлыды.
Мамчуланы Дина, «Къарачай» деген поэмасы ючюн, биринчи халкъла арасы Къарачай-Малкъар «Эрирей» атлы культура-этнография фестивалны лауреаты да болгъанды.
Минги Тау бла бирге туугъан Къарачай,
Кёб даучуну кёре келген Къарачай, - деб джазады Дина ол поэмасында.
Динаны хар назмусу да, джашауну айланчлары бла байламлы, хар адамны да сагъышландырырча джазылгъанды. Ол миллетни тамбла кюнюне къайгъыргъанын:
«Адам джюрек сангырау да тюл, сокъур да тюл,
Уллу сууну джагъасында къоркъуу уллу!
Гитче миллет сакъланырмы джер юсюнде,
Заран салгъан адетлени болса къулу?» - деген тизгинле бла айтады.
Тариэлни къызы Динагъа «Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу журналисти», «Къабарты-Малкъар Республиканы махтаулу журналисти», «Къарачай-Черкес Республиканы халкъ поэти» деген сыйлы атла да аталгъандыла. Ол Эресей Федерацияны Джазыучуларыны эмда Журналистлерини союзларыны члениди.
2003-чю джыл Дина Парижде драматургланы фестивалына да къошулгъан эди. Аны «Мурат бла Зумрат» деген драма поэмасы француз тилде да чыгъарылгъанды. Фахмулу джердешибизни назмулары Кавказны эмда Эресейни кёб миллетлерини тиллерине кёчюрюлгендиле. Дина сонет халда джазылгъан джыйырмадан аслам поэманы авторуду.
Аны «Поэмаланы китабы» деген китабына 17 чыгъармасы киргенди. Ол китабны Къарачай-Черкес РеспуБу кюнледе Къарачай районну Орджоникидзевский посёлогуну орта школунда сохталаны Джуртубузгъа эмда ана тилибизге сюймекликлерин ёсдюрюрге джарарыкъ иш бардырылгъанды.бликаны Окъуу бла илму министерствосу, сабийлени тил байлыкъларын ёсдюрюрге себеб боллукъгъа санаб, 5-чи-11-чи классланы сохталарына теджегенди.
Сёзсюз да, Динаны башхаланы эниклемеген кючлю суратлау тюрсюнлери бла терен магъаналы лироэпика поэмалары адамлыкъ шартлагъа махтау салдырадыла, адам улуну игиликге-ашхылыкъгъа кёллендиредиле.
Мамчуланы Динаны творчествосуну юсюнден «Знаменитые женщины Кавказа», «Северный Кавказ. Карачаево-Черкесия», «Совет кёзюуде къарачай-малкъар адабият» деген китаблада очеркле чыкъгъандыла.
Ачыкъ дерсде Тариэлни къызы Динаны чыгъармачылыкъ ишине уллу багъа бере айтылгъан хапаргъа кёре, устаз да, сабийле да иги хазырланнганлары танылгъан эди. Фахмулу джердешибизни энчи джорукъла бла джаратылгъан тизгинлерин, бир-бирине аламат келишген рифмалары бла джырча окъулгъан назмуларын Токъланы Амелия, Элкъанланы Ислам бла Алан, Ёзденланы Аида, Токъланы Тамила, Аджиланы Магомед, Текеланы Темирлан, Алийланы Алим, Ёзденланы Самира, Гочияланы Эльбрус, дагъыда башха сохтала сюйюб азбар айтдыла.
Мамчуланы Тариэлни къызы Динаны «Ана тилим бла ушакъ» деген назмусунда миллетине, джуртуна таза сюймеклиги ачыкъ танылады.
«Ой, ана тилим, къыркъ джаны болгъан
Тайчыкъса дебми, джойдула джаула?
Тору аджирлей кишнединг алай –
Титиредиле азият таула.
Къонгурау таууш этген ауазынг
Къум тюзлеге да сюйдюрдю кесин,
Къазах къралны къол аязында
Сен эрке болуб джюрюдюнг эркин.
Сен къыргъыз, узбек тиллеге – къарнаш,
Тюркмен къралны тилине – эгеч.
Бал татыу этген, ой, ана тилим,
Сен тюрк тиллени - аллында эркеч», - деб джазады ол.
Динаны миллетибиз ётген къыйын айланч джолланы суратлагъан сёзлерин, аны кибик патриот сезимлени уятыргъа джораланнган башха назмуларын окъугъан сабийле ана тилибизни магъанасы уллу болгъанын ангыларыкълары, аны билирге тырмашырыкълары хакъды. Быллай дерсле не къадар аслам бардырыла турсала, ёсюб келген джаш тёлюле аллай бир тарихибизден, тилибизден-тинибизден, адетлерибизден хапарлы боллукъдула.
Умарны къызы Ёлмесхан сохталарын Мамчуланы Динаны Уллу Ата джурт къазауатха, халкъла арасы шохлукъгъа, тюзлюкню джакълаугъа, кертиликни сакълаугъа, Кавказны сейирлик табигъатына, сюймекликге аталгъан, терен магъаналы темалагъа джазылгъан чыгъармалары бла шагъырей этиб, алада айтылгъан ариу сёзледеча, сабийлени кеслерин ариу джюрютюрге, дунияда хыянатсыз джашаргъа, атаны-ананы разы этерге, кесинден уллуну сёзюн джерге тюшюрмезге чакъырды.
Аны айтханындан, юретгенинден бир джукъ алгъан сохтала миллетибизге, джуртубузгъа джарарыкъ адамла болуб ёсерлерине ышанама.
ТЕШЕЛЛЕУЛАНЫ Зульфия.
