«Кёзюуюнде таш да джала, кёзюуюнде кюн да сана» - хар затны кесини бир джарашхан, ушагъыулу кёрюннген заманы болады. «Кесин джарашдыра билген» деб бир къауумгъа, «хунагъа джарашмагъан ташча» деб бир къауумгъа бош айтмайдыла. Халкъны ариу адетлерин кёре, эте билген адамгъа джарашыу адам, ишленнген адам дейдиле. Ишленнген адам къайда да кесин таб, ушагъыулу тутады. Джашха-джаш, къартха-къарт, сабийге-сабий бола биледи, ким бла да ушагъы келишеди...


Бурун заманда келинликлени, кюёулюклени тойгъа къараб сайларгъа ёч болгъандыла - тойда джашны, къызны кесин тута билгени, джарашыулугъу, джарашыусузлугъу иги танылыб къалады, дегендиле. Бурун адамла тойда-оюнда бир-бирини бетин къагъыуну, учуз этиуню, биреуню джюрегин сындырыуну, кеси кесин уллу кёллю тутууну, бурун чюйюрюуню адамлыгъы болмагъанлыкъгъа санагъандыла. Эшта, тойда тизилиб тургъан къызланы тамадалыкъ этген къыз тепсерге къыйырдан башлаб чыгъарыб баргъаны да ол оюмладан башланнган болур. Джаш тепсерге арагъа чыкъса да, ким да болсун, къаллай джаш да болсун, къызла, шыбырдаша, бир-бирин тюрте турмай, къыйырдан чыгъыб тепсерге керек болгъандыла. Джашны ушатхан къызы, тепсерге сюйген къызы бар эсе да, ол къызгъа кёзюу джетгинчи, сакъларгъа керек болгъанды, арагъа чыкъмай. Джашла, ол огъай, абезекге тизилселе да, къызла къыйырдан чыгъыб баргъандыла. Ол адет бузулмагъанды. Къызланы кимин сансыз этиб ийлыкъдырыу, кимин алгъа тутуб уллу кёллю этиуге джол бериуню унамагъандыла, ишленмегенликге санагъандыла. Джаш кеси сайлагъан бир къыз бла абезекге барыргъа талпыса да, барыб аны къызланы араларындан тепсерге тутуу ушагъыусузгъа саналгъанды. Ол не той тамадагъа шыбырдагъанды, той тамада, неда тенги ол къызны кёзюую джетсе, тепсерге тутуб, тепсей келиб, анга «берирча», неда, ол къызны, тепсей келиб, анга тутдурурча, неда кеси ол къызны кёзюую джетгинчи сакълаб, алай чыкъгъанды. Иги той тамада болгъан джерде энтда алайды. Алай болмай, джашла абезекге тизиле, тепчилдей, тесукъа эте келиб, къызланы араларында, сюрюуде союм мал сайлагъанча, къыз излеб тебреселе, ушагъыусузду.
Бир тойда аллай къарангыракъ джашланы къаууму болуб, къызланы кимин ортадан, кимин андан-мындан тута келгендиле да, бир тынчыракъ къыз къыйырда кеси джангыз къалгъанды, сюелиб. Эслеб къараса къыз, къатындагъыла абезекде чайкъала, ол да кеси джангыз сымпайыб тура. Къыз ийлыкъгъанды. Бир аманлыкъ этгенча, джерге кирлик болгъанды. Адам эслейди деб къоркъуб, акъырын сыбдырылыб чыкъгъанды да юйю таба кетиб тебрегенди, кеси джангыз. Нёгери джокъ, ашыргъан, бар-кел деген джокъ, къуру кеси, сюрюуден бёлюннген токълуча...
Аны кеси джангыз сюелиб къалгъанын не той тамада, не башхала эсгермегенлерине джюреги къыйналгъанды, кюйгенди. Сагъыш эте баргъанды да кеси аллына сёлешгенди:
- Бары да, - дегенди, - мыллык атыб, эрлай-эрлай чартлаб чыкъдыла, ёмюрлери той кюсеб тургъанча, тепсерге къыздыла. Ким чыкъгъанындан да, ким къалгъанындан да хапарлары джокъ. Мен а сабыр-сабыр сюелдим да турдум. Энди ала, итле арыгъанча, ашхы арыб, тохтарла. Тохтаб, сора къарасала - мен а джокъ! Ма алай керекди алагъа! Энди кёрюрбюз не эталырларын! Аз сейирсинмезле: къарасала - мен джокъ! Къарасала - мен джокъ... Аз бек къыйналмазла: къарасала - мен джокъ!.. Къарасала - мен джокъ…

 
{jcomments}