Тебердидеги заповедник миллет паркга айландырыллыкъды. Устала айтхандан, ол зат регионда туризмни айнытыугъа себеблик этген болмаса, табигъатха заран келтирлик тюлдю.
Миллет паркда да табигъат кючлю сакъланады. Аны джеринде адамны юй-турмуш ишле бардырыргъа эркинлиги джокъду. Табигъатны сакълауну халкъла арасы союзуну ангылатханы былайды: «Миллет паркда ара власть белгилеб, юч джорукъ амалсыз халда сакъланыргъа керекди: табигъатны толусу бла сакълау, джерни уллулугъу, белгиленнген дараджа. Миллет паркны джеринде туризмни бардырыргъа боллукъду. Алай а, табигъат байлыкъгъа адамдан заран джетмез ючюн, юрист джаны бла къаты сакъланыргъа керекди».
Миллет паркны заповедникден башхалыгъы туризмни бардырыудады. Заповедникде аны не тюрлюсюн да бардырыргъа эркинлик джокъду. Ма аны амалтын, Тебердидеги заповедникни миллет паркга айландыргъандыла.
Теберди заповедник 1936-чы джыл къуралгъанды. Ол замандан бери ол миллет паркча ишлеб тургъанды. Заповедникни директору Диналаны Алик билдиргенден, Мусса-Ачитара тауда тау лыжа туризмни лыжа джоллары, чынды джолла 70-чи джыллада ишленнгендиле. Курорт ёсе, кенгере баргъанды. Алай а 1995-чи джылны алтотур (март) айында Эресей Федерацияда «Об особо охраняемых природных территориях» деген 33-чю номерли федерал закон алыннганында, заповедниклени джерлеринде къаллай тюрлю да туризм бла байламлы ишле тыйылыргъа керек боладыла. Алай бла Доммайны талай джылланы узагъына джетишимли ишлеб тургъан тау лыжа турист комплекси джорукъ бузгъан иш болады. Ол джерлени заповедникни къурамындан чыгъарыргъа да мадар болмайды.
«Алай бла не Мусса-Ачитара тауда бютеу турист инфраструктураны къоратыргъа, неда заповедникни дараджасын миллет паркга бурургъа керек болгъан эди. Биринчи джол сайланса, Доммайда турист комплексни бютеу бары да джарсый эди. Аны амалтын, Доммайда туризм санагъатны сакълар
ючюн, Эресей Федерацияны Правительствосу Теберди заповедникге миллет парк дараджаны берирге оноу этгенди.
Паркны джерини ёлчеми алгъынча къаллыкъды. Алай а, энди устала чегетлерин тинтиб, ауругъан тереклени, башха битимлени ачыкълар мадар табарыкъдыла. Алгъын, заповедникни джери артыкъ кючлю сакъланыргъа керек болгъаны амалтын, чегетлени ишлерине къараргъа, кюрт юзюлюб, уллу джелле болуб чегетлеге заран салгъанлары болса да, аны тазаларгъа, къурт ашагъан, ауруу джетген тереклени къоратыргъа мадар болмай эди. Аны тышында да, заповедник дараджа туристлени кёб келиулерине тыйгъыч болады», - деб чертеди Диналаны Алик.
Заповедникни миллет паркга кёчюрюлгенликге аны джери азайтыллыкъ эмда ырджылары тюрлендириллик тюлдюле. Бюгюнлюкде заповедник ЮНЕСКО-MAB деген халкъла арасы программагъа киреди (Адам бла Биосфера), ол дараджа да тюрленмейди.
Законнга кёре миллет паркны джеринде спорт объектлени, башха инженер эмда транспорт къурулушну бардырыргъа эркинлик джокъду. Алай бла Теберди заповедник атын тюрлендирсе да, табигъатны кючлю сакъланыргъа керекли джери дараджасын тас этерик тюлдю.
Заповедниклени миллет парклагъа бурууну юсюнден Владимир Путин 2018-чи джыл баямлагъан эди. Быйыл Теберди заповедникден сора да миллет парк дараджа Гыдан, Командор эмда Столбы заповедниклеге берилгенди.
Былайда чертерге керекли зат: заповедник Къарачай-Черкес Республиканы джеринде орналгъанлыкъгъа, ол РФ-ны Правительствосуну джууаблылыгъындады, анга саудан да федерал аралыкъ оноу этеди.
ХУБИЙЛАНЫ Фатима
