Совет аскерчиле, совет халкъ, фашист джыртхычладан Джуртларын къоруулай, джакълай, ала бла тёрт джылны къазауат эте, 1945-чи джылны хычаман (май) айыны 9-да Уллу Хорламны келтирген эдиле. «Хорлам» деген сёзню эшитсек, джюреклерибиз къууанчдан толуучанды, джарсыгъан да этиученбиз. Джуртубузну, халкъыбызны мор эминадан азатлагъаныбыз ючюн къууанабыз. Джарсыгъаныбыз а аны ючюндю: къайсы къазауатда да кёб адамыбызны тас этиученбиз. Джарала бителе барсала да, джарсыуубуз-бушууубуз унутулмай, джюреклерибизде ёмюрлюкге къалыб кетиучендиле.
Уллу Ата джурт къазауатда биз фашизмни хорлагъанлы быйыл хычаман (май) айны 9-да 75 джыл толлукъду. Бу Хорламны келтирир ючюн 20 миллиондан аслам адамыбызны тас этгенбиз. Аны бла къалсакъ а, оюлгъан-чачылгъан шахарларыбыз, эллерибиз сансыз-санаусуз эдиле. Урушла кавказ ауушлада да къаты, хатерсиз болгъандыла. Фашистле ауушладан ётселе, алагъа джол Гюрджюге, Азербайджаннга, Эрменнге ачыллыкъ эди. Артыкъ да бек алагъа Азербайджан керек эди. Нек десегиз, фашистле къазауатха кирген тюрлю-тюрлю техникаларын отлукъ бла (нефть) баджарыб турлукъ эдиле. Ауушланы къоруулагъан аскерчилерибизни ууатыр ючюн душман тау болумлада къазауат этерге юреннген «Эдельвейс» дивизияны талай бёлегини аскерчилерин хайырландыргъан эди. Эки джанындан ёлгенле кёб болсала да, кавказ ауушладан немец аскерле ёталмай къалгъан эдиле. Къазауат да бошалыб, фашистле да ууатылыб, джуртубузгъа рахатлыкъ-мамырлыкъ келгенден сора онла бла джылла озуб, кавказ ауушлада джаула бла уруш этген, кюрт-буз тюбюнде къалгъан аскерчилерибизни ёлюклери, сауутлары табылыб башладыла. Алкъын барыны да ёлюклери табылыб бошалмагъанды.
«Кёзден кетген кёлден кетер» деген айтыу бизни къралда орунсузду. Уллу Ата джурт къазауатны джылларында джигитлик этиб ёлген аскерчилерибизни унутмагъанбыз. Кавказ ауушланы фашистледен къоруулаб, джанларын берген, ёлюклери табылгъан аскерчилерибизни уллу сый бериб, асыраб, 1968-чи джылны абыстол (ноябрь) айыны 2-де Къарачай районда Орджоникидзе посёлокну тёбен джанында музей-эсгертме ачылгъан эди. Музей-эсгертме бюгюн да ишлейди. Республиканы адамлары эмда бизге солургъа келгенле бу аламат музейни-эсгертмени не заманда да джокълагъанлай турадыла.
Кавказ ауушланы фашистледен къоруулау 14 айны баргъанды. Бу сермешиуледе 344 минг аскерчибиз джан бергенди. 1943-чю джылны байрым (февраль) айыны 17-де фашистлени къырыб, кавказ ауушланы джокъламазча этген эдиле ала. Ма ол кюнден башлаб, Кавказны фашист аскерчиледен азатлау башланнган эди. Уллу Хорламны келтириуге да ауушланы къоруулагъан аскерчилерибиз уллу юлюшлерин къошхан эдиле.
1943-чю джылны байрым (февраль) айны 17-си уллу джуртубузну адамларыны эсинде ёмюрлюкге къаллыкъды. Джыл сайын  ол кюннге аталыб, бизни республикада Орджоникидзе посёлокну тёбен джанында музейни-эсгертмени къатында митинг болуучанды. Быйыл да болду. Былайгъа кёб адам джыйылгъан эди. Бери къуру Къарачай районну джамагъаты джыйылыб къалмай, бютеу республикадан да келген эдиле адамла. Аланы арасында КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) Председатели Александр Иванов, КъЧР-ни Правительствосуну Председатели Аслан Озов, КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) депутатлары, КъЧР-ни Правительствосуну членлери дагъыда башха сыйлы къонакъла бар эдиле.
Митингни КъЧР-ни халкъ маданиятыны аралыгъыны директору, КъЧР-ни махтаулу артисти Артём Разин ачды эмда бардырды. Ол кесини къысха сёзюнде кавказ ауушланы фашист джыртхычладан къоруулагъан ёхтем аскерчилерибизге сый-махтау берди. Сёз КъЧР-ни Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) Председатели Александр Ивановгъа берилгенинде, ол былай айтды:
- 1943-чю джылны байрым (февраль) айыны 17-де совет аскерчилени этген джигитликлери не заманда да унутуллукъ тюлдю. Ала, фашист аскерчиле бла сермеше, кавказ ауушланы алагъа бермегендиле. Кавказ ауушланы аллыкъбыз деб, уллу кёллю бола, фашистле Минги Тауну тёппесине да байракъларын чанчхан эдиле. Алай а аланы уллу кёллюлюклери кёбге бармады: аскерчилерибиз, джанларын-къанларын аямай, аланы ауушлада ууатхан эдиле.
1943-чю джылны байрым (февраль) айыны 17-де 14 аскерчи альпинист къауумдан къуралгъан бёлек, Минги Таугъа чыгъыб, фашистлени байракъларын къоратыб, СССР-ни байрагъын чанчхан эди.
Уллу Ата джурт къазауатны джылларында уллу джигитлик этген эдиле кавказ ауушланы къоруулагъан аскерчилерибиз. Ала алай бош аскерчиле тюл эдиле. Ала мийик тау болумлада уруш-къазауат этерге юреннген аскерчилерибиз эдиле. Ала керти да джигитле болмасала, къыйын болумлада душман бла къазауат этерге юренмеселе фашистле уллу къоранч саллыкъ эдиле алагъа. Ала, фашист аскерчиледен эсе ёхтемле, къазауат этерге устала болдула да, кеслерин хорлатдырмадыла, кавказ ауушланы алагъа бермедиле.
Бюгюн биз Кавказ ауушланы фашистледен къоруулагъанлагъа аталгъан музейни-эсгертмени къатына джыйылыб, бушуу митингни бардырабыз. Бу эсгертме 1968-чи джылны абыстол (ноябрь) айыны 2-де ачылгъан эди. Быллай эсгертме Эресейде къуру бирди. Ол да бизни республикада салыннганды. Кавказ ауушланы къоруулагъанлагъа уллу сый бергенибизге шагъатлыкъ этеди музей-эсгертме.
Бир тёлю бирси тёлюню ауушдура барады. Джашауну джоругъу алайды. Джер юсюнде рахат джашау болур ючюн бизни аккаларыбыз, аталарыбыз фашист аскерчиле бла сермешиб, бюгюннгю тёлюге мамыр джашауну бергендиле.
Биз ала этген джигитликни унутмазгъа керекбиз. Мындан ары да аланы джигитлик ишлери эсибизде къалыр ючюн, ёсюб келген джаш тёлюге Уллу Ата джурт къазауатны ветеранларын юлгюге тутуб турургъа керекбиз. Душман аскерчиле бла бош къазауат этмегендиле ала. Ата джурт кимге да багъалыды, аны ючюн ачы сермешиулеге кириб, бизни бюгюннгю, тамблагъы джарыкъ кюнлерибизни душман къоллагъа бермегендиле. Сый-махтау болсун ёлюмден къоркъа билмеген ёхтем аскерчилерибизге!..
Кавказ ауушланы фашист джыртхычладан къоруулагъан аскерчилерибизге аталгъан бушуу митингде тарих илмуланы кандидаты, профессор, аскер тарихчи Владимир Захаров, тегейлилени автономияларыны Къарачай-Черкес регионал миллет маданиятларыны председатели Олег Хетагуров да сёлешдиле. Ала да, кавказ ауушланы фашист аскерчиледен къоруулагъан, джакълагъан совет аскерчилеге уллу сый-махтау бердиле. Ала этген джигитлик ёмюрде да унутуллукъ тюлдю, келир тёлюлеге юлгю болуб турлукъду, дедиле…
Къобанланы Махмут.
 
{jcomments}