Эркин-Шахар элде шекер завод ишленнгенли 55 джыл болду. Ол заманны ичинде предприятие регионну да, аны тёгерегиндеги элле бла шахарланы да шекер бла баджарыб тургъанды. Аны бла да къалмай, бу тёгерекде татлы тамыр ёсдюрген мюлклени битимлерин алыб, аладан продукция этиб чыгъарыб да келгенди. Кеси орналгъан элни адамларындан да, хоншу элледе джашагъан адамладан да кёблени ишли этиб да тургъанды.
Ол алайды. Заводну бюгюню уа къалайды? Анда ишлеб, кеслерине джашау кечинмек этиб келген джюзле бла адамланы не сакълайды? Предприятие, бусагъатха дерича, мындан ары да республикан бюджетни тамалын къурагъан предприятиелени бирича сакъланныкъмыды? Ол, бу дараджасындан айырылмаз ючюн, не этерге керекди?
Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид бла Эресей Федерацияны Правительствосуну Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министри Сергей Чеботарёвну Эркин-Шахар шекер заводда тюбешиулеринде башында салыннган соруулагъа джууабла изленнгендиле.
Тюбешиуде чертилгенден, бу завод хайырланыугъа 55 джылны мындан алгъа берилгенди. Ол, Ногъай районда Эркин-Шахар элни къурагъан предприятие болгъаны бла да къалмай, Къарачай-Черкесияны да эм уллу предприятиесиди. Аны бла бирге ол онла бла джылланы ичинде республикада, аны тышында элледе шекер чюгюндюр ёсдюрюу бла кюрешген фермерлени аралыкълары болгъанлай да келгенди. Бюгюн бу заводну кесинде 400-ден аслам адам урунады. 3 мингден аслам адам да, тюрлю-тюрлю джумушланы баджара, аны бла къысха байламлылыкъда ишлейди. Предприятиени уллулугъун андан да бил – ол бир суткагъа 3500 тонна татлы тамырдан шекер этеди.
Заводну адамла бла ишлеу джаны бла эмда продукция чыгъарыу джаны бла джыйышдыргъан бай сынамы аны конкурент кюрешде хорлай барырына себеб болгъанлай келеди. Алай а, айтханларыча, аны продукция чыгъарыу хыйсабын эки къатха ёсдюрюр ючюн, деб чертилгенди тюбешиуде, предпиятиеге тамамлы ремонт этилиб, болгъан джангыртылыргъа керекди. Ол затда муратха джетер ючюн а, уллу джоюмла этмей боллукъ тюлдю.
Бу болумда аллай джангыртыу ишлеге уллу джоюмла этиб, заводну сакълагъанмы хайырлыды огъесе кёб тюрлю технологияла сингдириб, бюгюн чыгъаргъан продукциясындан эсе 70 процентге кёб чыгъарыр хыйсабы болгъан джангы завод ишленсеми хайырлыды? Тюбешиуде ол сорууланы джууабларын излеген заманда тюрлю-тюрлю оюмла айтылгъандыла.
Айхай да, дегендиле тюбешиуге къошулгъанла, Къарачай-Черкесиягъа бюгюннгю завод орнунда турса керекди. Аны себеби, биринчиси, мында республиканы джюзле бла адамлары ишлейдиле; экинчиси, Эркин-Шахар элни инфраструктурасы бу завод бла къысха байламлыды. Аны тамбласы да бу предприятиени орнунда тургъаны бла къалгъанына кёре боллукъду.
Арт кёзюуде гырт шекер аслам изленеди. Аны бла байламлы министрге заводда бардырыллыкъ модернизацияны биринчи кёзюую мында гырт шекер чыгъаргъан цех ишлеу бла байламлы боллугъун айтыб, аны проектде циклларын кёргюзгендиле.
Ол проект толса, аны регионну экономикасы бла джашаууна уллу магъанасы боллукъду. Неден да алгъа уа джангы иш орунла ачар, предприятиени технология дараджасын ёсдюрюр болумла къураллыкъдыла. Аны себебли С. Чеботарёв ол башчылыкъ этген Министерство ол проектни джашауда толтурур джанындан болуб кюреширигин билдиргенди.
«Бюгюн мунуча бир шекер чыгъаргъан быллай заводну ишлер ючюн, 14 миллиард сом джояргъа керекди. Аны амалтын арт кёзюуде быллай завод Эресейни бир джеринде да ишленмегенди. Заводха ремонт этерге джоюллукъ ачха уа талай кереге аз боллукъду. Аны ючюн заводну сакълау бла аны андан ары ёсдюрюуню, регионнга къой эсенг, къралгъа да уллу стратегия магъанасы барды», - дегенди Инвестицион проектлени департаментини «КъЧР-ни ёсдюрюуню корпорациясы» деген АО-ну тамадасы Байрамкъулланы Науруз.
Алай бла тюбешиуге къошулгъанла Эркин-Шахар шекер заводну сакъларгъа эмда аны толу ремонтун этерге келишгендиле.
Эресей Федерацияны Правительствосуну Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министри Сергей Чеботарёв Къарачай-Черкесиягъа этген официал визитини кёзюуюнде Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид бла бирге Адыге-Хабль районда дженгил джетген терек бачхала орнатылгъан джерлеге айланыб къарагъанды. Бюгюнлюкде Къарачай-Черкесияны аллай алма терекле орнатылгъан бачхалары 200 гектардан аслам джерни аладыла.
Сергей Чеботарёв алагъа да, мында дженгил джетген кертме терек бачхагъа да сюйюб къарагъанды. Кертме терек бачха кесине артыкъ уллу эс бёлдюргенди. Аны чуруму да белгилиди. Къралда мындан сора быллай дженгил джетген кертме терекле салыннган бачха джокъду. Ол 3 гектар джерни алады. Кеси да былтыр биринчи кере презентациядан ётгенди. Джууукъ заманда аны 20 гектаргъа джетдирир муратлыдыла.
«Къарачай-Черкесияны терек бачхалары» деген компанияны директорларыны советини председатели Ширинов Айдын, сыйлы къонакъгъа кертме терек бачханы юсюнден хапар айта, мында ишлени бары да бусагъатхы технологияла бла бардырылгъанларын, терекчиклени сынгар къралны ичинден келтириб орнатханларын, ишни алай къуралгъаны битимни ёсдюргенин билдиргенди. Проект толу кючю бла ишлеб тебресе, бир джылгъа 10 300 тонна кёгет джыяргъа къолдан келликди, дегенди.
Терек бачхала, ол айтхандан, адамланы кёгет кереклилерин баджаргъан бла къалмай, иш орунла ачар мадарла да къурайдыла. Бюгюн огъуна «Къарачай-Черкесияны терек бачхалары» деген ООО-да адамла саулай юйдегилери бла ишлейдиле.
Мындан ары кёзюуде терек бачхаланы ёсдюрген бла бирге джыйылгъан битимни сакъларча эмда адамлагъа джылны джыл узуну сатыб турурча аралыкъла ишлеуге да тыйыншлы магъана берилликди. Ол аралыкълада 250 адамгъа иш орунла ачыллыкъдыла.
КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид, Эресей Федерацияны Правительствосуну Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министри Сергей Чеботарёв, «Къарачай-Черкесияны терек бачхалары» деген ООО-ну тамадасы Ширинов Айдын терек бачхалагъа къарагъан заманларында республикада тахта кёгетле ёсдюрюуню мадарларын да сюзгендиле. Ала айтхандан, Къарачай-Черкесия, терек кёгетленича, тахта кёгетлени ёсдюрюрге да бек таб джерди. Ол кёгетле кеслери да мында аслам изленнген кёгетледиле. Аны себебли иги хайыр да берликдиле.
«Къарачай-Черкесияны терек бачхалары» деген ООО-ну тамадасы Ширинов Айдын Сергей Чеботарёвдан, Министерствону юсю бла Шимал Кавказ федерал округну регионларына терек-тахта кёгетлени кёрмючюн къураргъа эмда регионну агрономларын, инвесторларын, илму, санагъат биригиулерини келечилерин чакъырыб, джыйылыу бардырлыгъын излегенди.
Эресей Федерацияны Правительствосуну Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министри Сергей Чеботарёв да, Адыге-Хабль районда дженгил джетген кёгет терекледен къуралгъан бачхагъа иги багъа бериб сёлеше, анга не джаны бла да джакълыкъ этилиб туруллугъун чертгенди. Кесини аны юсюнден айтханын да: «Бу иш бютеу къралгъа керекли ишди. Ол себебден биз, сизни проектигизни джашау орунлу этер ючюн, къолдан келгенни барын этерикбиз», - деген сёзле бла бошагъанды.
Эресей Федерацияны Правительствосуну Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министри Сергей Чеботарёв Къарачай-Черкесиягъа этген официал визитини кёзюуюнде Къарачай-Черкесияны Башчысы Темрезланы Рашид бла бирге Черкесск шахарда «Нарт» стадионнга барыб да къарагъанды. Ол республиканы баш стадионуду. 7,5 минг квадрат метр джерни алады. Алай а ол ишлеб тебрегенли озгъан 40 джылдан артыкъ заманны ичинде бир кере да аны тамамлы ремонту этилмегенди.
Республиканы бу уллу спорт предприятиесине тамамлы ремонт этерге кереклисини юсюнден айтылгъан тилекни къабыл этиб, аны бардырыргъа болушханлары ючюн Темрезланы Рашид РФ-ны вице-премьери Виталий Мутко бла РФ-ны Шимал Кавказны ишлерини юслеринден министерствосуна джюрек разылыгъын билдиргенди. Кертисинде стадионну тамамлы реконструкциясы аны джангыдан ишлеу халда баргъанды. Энди ол иш тамамлана да кетгенди.
Республиканы Башчысы Темрезланы Рашид, аны юсюнден айта, «Джашил айрымкан» деген маданият бла солууну паркын джарашдыргъан заманда анда болгъан тюрлю-тюрлю спорт объектле бир спорт комплексча джарашдырыллыкълары изленнген эди, алай да этилгенди, дегенди. Ол айтханына КъЧР-ни Башчысы, «Юбилейный» ФОК-ну уллу залы, башы джабыкъ бассейни, башы ачыкъ бассейн, Теннис бла футболну академиялары бюгюн огъуна ишлеб турадыла, деб къошханды.
Бусагъат заманны излеми бла ишленнген, 9367 орну болгъан «Нарт» стадион мында спорт зонаны аралыгъына бурулгъанды. Аны футбол ойнаргъа джарашдырылгъан тюзю, чабаргъа джолчукълары дагъыда башха затлары бардыла. Ала оюнла бардырыб тебрерге хазыр этилгендиле. Стадионну кюн чыкъгъан джанында этиле тургъан ишле да бите кетгендиле.
Министр, стадионну кесин да, анда бардырылгъан ишлени да бек джаратханын билдире: «Мында спортну бир-бир тюрлюлеринден халкъла арасы эришиуле бардырыргъа да боллукъду. Стадионну хар заты алай дараджалы ишленнгенди», - деб чертгенди.
