Пятигорск

Эресей Федерацияны Ставрополь крайыны курорт шахарыды. Муниципал къуралышны административ аралыгъыды.

2010-чу джылны башил (январь) айыны 19-дан бери Шимал Кавказ федерал округну «Кавказские Минеральные Воды» деген регионуну промышленность, сатыу-алыу, илму, маданият эмда турист аралыгъыды. Шахарны аты Бештау деген тауну аты бла аталгъанды. Ол кеси да бу тауну этегинде орналгъанды. Пятигорскеге аты 1930-чу джыл байрым (февраль) айны 18-де аталгъанды.

Бюгюнлюкде Пятигорскеде 145885 адам джашайды. Анда кёбюсюне оруслула джашайдыла. Андан сора да  эрменлиле, азербайджанлыла, украинлыла дагъыда башха миллетлени келечилери бардыла.

Пятигорск Шимал Кавказда айтылыб тургъан курортланы бириди. Аны тышында да бу шахар белгили орус поэт Михаил Юрьевич Лермонтовну юйю бла белгилиди. 1973-чю джыл Пятигорскеде М.Ю. Лермонтовну кърал музейи-заповедниги къуралгъанды.

 

Дагъыстан

Республика

Эресей Федерацияны субъектиди. Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурамына киреди. 1921-чи джыл башил (январь) айны 20-да къуралгъанды. Махачкъала аны ара шахарыды.

Дагъыстан Республиканы чеклери Азербайджан Республика, Гюрджю, Чечен Республика, Ставрополь край эмда Къалмукъ Республика бла ётедиле. Дагъыстан 42 район бла 10 шахар округдан къуралгъанды. Республиканы Конституциясына кёре орус эмда республикада джашагъан бютеу миллетлени тиллери кърал тиллеге саналадыла. Аланы ичинде джазмасы эмда официал статусу болгъан тилле быладыла: авар, агуль, азербайджан, даргин, къумукъ, лак, лезгин, ногъай, рутуль, табасаран, тат, цахур тилле.

1930-чу - 1940-чы джыллада Дагъыстанны шимал, тюз эмда тау джерлеринде миллетле бир-бирлери бла къумукъ тилде сёлешиб тургъандыла. Бёлек замандан ала орус тилге кёчгендиле.

Дагъыстанда джашагъан адамланы саны 3063885 адамды, ол сандан 45,16 проценти шахарчыладыла. Эресей Федерацияда, Ингуш бла Чечен республикаладан сора, эм кёб сабий Дагъыстанда тууады.

2018-чи джылны къыркъаууз (сентябрь) айыны 9-чу кюнюнден бери Дагъыстан Республикагъа Васильев Владимир  Абдуалиевич башчылыкъ этеди.

 

Чечен Республика

Эресей Федерацияны субъектиди. Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурамына киреди. Грозный аны ара шахарыды.

Анда 290 минг адам джашайды. Кърал тиллеге чечен бла орус тилле саналадыла. Бютеулей да адам саны 1,4 миллионнга джетеди, бютеулей джерини уллулугъу 15647 квадрат километрди. Аны чеклери Ингуш, Терк Башы Тегей республикала, Ставрополь край, Дагъыстан Республика эмда Гюрджю бла ётедиле.

Чечен Республика 17 муниципал район бла 2 шахар округдан къуралгъанды. Джамагъатыны 34,88 проценти шахарчыладыла. Республикада джашагъан миллетлени 95,3 проценти чеченлиледиле, андан сора да оруслула, къумукълула, аварлыла, ногъайлыла, ингушлула джашайдыла.

Чечен Республиканы Конституциясына кёре чечен бла орус тилле кърал тиллеге саналадыла. 2007-чи джылны арттотур (апрель) айыны 5-чи кюнюнден бери республикагъа башчылыкъ Рамзан Ахматович Кадыров этеди.

 

Ингуш Республика

Эресей Федерацияны субъектиди. Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурамына киреди. Магас аны ара шахарыды.

Республиканы чеклери Терк Башы Тегей, Чечен республикала эмда Гюрджю бла ётедиле. Ингуш Республика 1992-чи джыл никкол (июнь) айны 4-де къуралгъанды. Эресей Федерацияда, федерал магъаналы шахарланы санамасанг, мындан гитче регион джокъду. Аны узунлугъу шималдан къыбылагъа дери 144 километрди. Кюн батхандан кюн чыкъгъаннга дери 72 киломертге джетеди.

Республикада бюгюнлюкде 488043 адам джашайды. Ол сандан 60 проценти шахарчыладыла. Эресей Федерацияны субъектлерини ичинде эм кёб сабий Ингушетияда тууады. Асламысына республикада ингушлула джашайдыла. Андан сора чеченлиле, оруслула эмда башха миллетлени келечилери бардыла.

Ингушетияда 5 шахар бла 122 эл бардыла.

2008-чи джылны аууз-герги айыны 31-чи кюнюнден бери Ингуш Республикагъа Евкуров Юнус-Бек Баматгиреевич башчылыкъ этеди.

 

Тегей Республика

Эресей Федерацияны субъектиди. Ол Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурамына киреди. Владикавказ аны ара шахарыды.

Къабарты-Малкъар, Ставрополь край, Ингуш бла Чечен республикала, Гюрджю эмда Къыбыла Тегейни бир кесеги аны чеклери бла ётедиле. Шимал Тегей автоном область 1924-чю джыл элия (июль) айны 7-де къуралгъанды. 1936-чы джыл ол автоном республикагъа бурулгъанды. Кърал тиллеге тегей бла орус тилле саналадыла.

Бу республикада 701765 адам джашайды, ол сандан 64,25 проценти шахарчыладыла. Республиканы джамагъатыны 56 проценти Владикавказда джашайды. Тегейлилени саны 459688 адамды (64,5 проценти). Оруслуланы саны 147090 адамды (20,6 проценти). Аны тышында да мында ингушлула, эрменлиле, къумукълула, гюрджюлюле дагъыда башха миллетлени келечилери джашайдыла. Республиканы къурамында Владикавказ шахар бла 8 район бардыла.

2016-чы джылны къыркъаууз (сентябрь) айыны 18-чи кюнюнден бери Терк Башы Тегей Республикагъа  Битаров Вячеслав Зелимханович башчылыкъ этеди.

Къабарты-Малкъар Республика

Эресей Федерацияны субъектиди. Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурагъанланы бириди. Нальчик шахар аны аралыгъыды.

Къабарты-Малкъар Республикада къабарты, малкъар эмда орус тилле кърал тиллеге саналадыла. Бу республиканы чеклери Къарачай-Черкес Республика, Ставрополь край, Терк Башы Тегей эмда Гюрджю бла ётедиле. 1936-чы джыл эндреуюк (декабрь) айны 5-де къуралгъанды Къабарты-Малкъар автоном республика.

Бюгюнлюкде Къабарты-Малкъарда 865828 адам джашайды, ол сандан 52,13 проценти шахарчыладыла. Къабартылыла 490453 (57,2 проценти) адам боладыла. Оруслуланы саны 193155 адамды (22,5 проценти). Малкъарлыланы саны 108577 адамды (12,7 проценти). Бу республикада кёб тюрлю миллетни келечиси джашайды.

2018-чи джылны къыркъаууз (сентябрь) айыны 26-дан бери Къабарты-Малкъар Республикагъа Коков Казбек Валерьевич этеди башчылыкъ.

 

Ставрополь край

Эресей Федерацияны субъектиди, Шимал Кавказ федерал округну къурамына киреди, Шимал Кавказ экономика районну ичиндеди, ара шахары Ставрополду. Ставрополь крайны Кюню джыл сайын къыркъаууз (сентябрь) айны 3-чю шабат кюнюнде белгиленеди.

Ставрополь край Шимал Кавказны ара сюреминде орналгъанды. Шималдан къыбылагъа дери аны узунлугъу 285 километрди. Кюн батхандан кюн чыкъгъаннга дери узунлугъу 370 километрге джетеди. Аны чеклери Краснодар край, Ростов область, Къалмукъ, Дагъыстан, Чечен, Терк Башы Тегей, Къарачай-Черкес эмда Къабарты-Малкъар республикала бла ётедиле.

Бюгюнлюкде Ставрополь крайда джашагъан адамланы саны 2800674 адамды. Джамагъатыны 58,45 проценти шахарчыладыла. Крайда кёб тюрлю миллетни келечиси джашайды. Джамагъатны асламысы оруслуладыла. Экинчи орунда эрменлиле, ючюнчю орунда даргинлиле, тёртюнчю орунда румлуладыла. Аны тышында да украинлыла, ногъайлыла, азербайджанлыла, къарачайлыла, тюркменлиле, чеченлиле дагъыда башхала бардыла. Ставрополь крайны къурамына 10 шахар бла 26 район киредиле.

2014-чю джылны къыркъаууз (сентябрь) айыны 14-чю кюнюнден бери Ставрополь крайны губернатору Владимир Владимирович Владимировду.

Къарачай-Черкес Республика

Эресей Федерацияны къурамына киреди. Шимал Кавказ федерал округну эмда Шимал Кавказ экономика районну къурагъанланы бириди. Черкесск шахар аны аралыгъыды.

Аны чеклери Краснодар эмда Ставрополь крайла, Къабарты-Малкъар Республика, Гюрджю эмда Абхазия бла ётедиле.

Къарачай-Черкес автоном область 1922-чи джыл башил (январь) айны 12-де къуралгъанды. 1926-чы джыл чачылыб, 1957-чи джыл джангыдан къуралгъанды. 1992-чи джыл Къарачай-Черкес Республикагъа бурулгъанды. Абаза, къарачай, ногъай, орус, черкес тилле республикада кърал тиллеге саналадыла.

Республиканы Конституциясына кёре миллетле бир-бирлери бла сёлешген эмда иш джюрютген тилге орус тил саналады. Къарачай-Черкесияда 80 миллетни келечиси джашайды.

Миллетни бютеулей саны 466305 адамды, ол сандан 42,72 проценти шахарчыладыла. 2010-чу джыл тергелгеннге кёре республикада джашагъан джамагъатны 194324 адамы (41 проценти) къарачайлыладыла, 150025 адамы (31,6 проценти) оруслуладыла, 56466 адамы черкеслиледиле, 36919 адамы абазалыладыла, 15654 адамы ногъайлыладыла, андан сора да тегейлиле, эрменлиле, украинлыла, татарлыла, румлула джашайдыла.

Къарачай-Черкес Республикагъа 2011-чи джыл байрым (февраль) айны 28-ден бери Темрезланы Бориспийни джашы Рашид башчылыкъ этеди.